پژوهش حاضر از نوع اسنادي است. به شيوه تحليل محتوي ، به توصيف و تحليل آن دسته از وصيت نامه هاي شهدا مبادرت شده است كه در باره امام زمان سفارش و پيامي داشتند . جامعه آماري در اين پژوهش ، وصيت نامه آن دسته از شهداي گرانقدري است كه درباره امام زمان وصيت يا سفارشي در آنها درج شده است. نمونه مورد مطالعه 757 وصيت نامه از 17 استان كشور است. بر اساس نتايج اين پژوهش ، سفارشها و وصاياي شهداء دوران دفاع مقدس درباره امام زمان (عج)، در پنج مقوله كلي تقسيم بندي گرديد . بيشترين فراواني مربوط به مقوله كلي ، سفارش شهدا درباره " با زمينه سازي براي ظهورحضرت مهدي" با 453 مورد با 87/59 درصد است. به لحاظ فراواني دومين مقوله كلي، مقوله" انسان مورد نظرامام زمان " با 119 مورد، و97/15 درصد است.  به نظرشهيدان انسان مورد نظر امام زمان انساني است كه بر اساس آموزه هاي ديني پرورش مي يابد و واجد ويژگي ها و صفات خاصي مي باشد .سومين مقوله كلي با 82 مورد و 87/10 درصد ، سفارش شهداء به مردم است كه با كسب فضايل وصفات پسنديده ، رضايت و خشنودي امام زمان را فراهم كنند چهارمين مقوله "شخصيت متعالي امام زمان از منظر شهيدان" با  55 مورد و 25/7 درصد و پنجمين مقوله با 48  مورد و34/6 درصد سفارش و تاكيد شهداء به مردم است كه كدام اعمال و رفتار و خصوصيات را از خود دور كنند كه اسباب ناخشنودي و نارضايتي امام زمان از مردم فراهم نشود "

مخاطبان وصايا و سفارشهاي شهدا" نيز بر اساس فراواني به ترتيب "عموم مردم"(شامل ملت شريف ايران و همه مسلمانان) با 562 مورد و 24/74درصد بوده پس از آن مخاطب پيام و سفارش شهدا به ترتيب " اعضاي خانواده  "با108مورد و26/14 درصد،  "پاسداران، بسيجيان و رزمندگان " با29مورد و83/3درصد، "نوجوانان و جوانان" با 12مورد و 58/1درصد،   "مومنين ، مقلدين امام وعاشقان امام زمان" با10 مورد و 32/1 درصد،" اقوام و دوستان " با9 مورد و 18/1 درصد ، » دانش آموزان و معلمان«  با 7مورد و 92 درصد و" زنان" با 7 مورد و92درصد درمرتبه دوم  تا هفتم قرار دارند.

مقدمه
يكي از ويژگيهاي بارز و منحصر بفرد انقلاب اسلامي ، ترويج فرهنگ ايثار و شهادت بود. مبارزه عليه رژيم شاهنشاهي ، 8 سال دفاع مقدس و حماسه آفريني رزمندگان اسلام به خلق تفكر و فرهنگى غنى منجر شد ، كه مي توان از آن به عنوان " فرهنگ مقاومت و پايدارى" يا " فرهنگ ايثارو شهادت " نام برد . اين فرهنگ ناب كه شورانگيزترين حركت انقلابي و ديني جهان در دوران معاصر محسوب مي شود ، به واسطه ريشه وخاستگاه هاى تاريخى خود نوعى فرهنگ دينى و ملى است كه مى تواند تماميت ارضي و استقلال كشور را در هر دوره و زماني تضمين كند.
اين فرهنگ منحصر به فرد ، مهم ترين شاخصه اش خداباورى و خدامحوري است . در هشت سال دفاع مقدس ، رزمندگان اسلام بر خلاف ديگر ارتش هاى جهان، در تمام لحظات و با همه وجود خدا را قبول را داشتند و حس مي كردند و براي جلب رضايت وي تلاش مي كردند. و برخلاف ديگر استراتژى هاى نظامى هدفشان تصرف سرزمين ، كشور و قدرت نمايي نبود، بلكه هدف ، عمل به تكليف الهي ، اداي وظيفه ديني و حفظ عزت اسلامي بوده است. در جنگ تحميلي رزمندگان اسلام با تأسي به سنت و سيره رسول اكرم(ص) و ائمه اطهار و به ويژه الهام از واقعه عاشورا و امام حسين (ع) گوشه اي از تصوير واقعي حيات ديني و فرهنگ اسلامي را به نمايش گذاشتند . كليدي ترين و مهمترين ركن فرهنگ پايداري، مفهوم  «شهادت »و افتخار به آن است . اجر ، ثواب وشيريني شهادت ، عنصري پويا و ماندگار به نام  «شهيد»  را خلق و جاودانه كرد . كه هر   رزمنده اي آرزوي نيل به آن مي كرد و آن را بزرگترين فوز و رستگاري مي دانست . اما شهادت كمال و نقطه پايان انسانهايي با ويژگي ها و فضايل خاص بود. در فرهنگ ايثار و شهادت ، افتخار شهادت ، نصيب هر كسي نمي شود. كسي به فيض عظمي شهادت نايل مي شود. كه خدا را بيشتر باور داشته باشد ، تقواي الهي پيشه كند ، زهد و ساده زيستي را بپذيرد ، مخلصترين باشد ، تعهدش بيشتر و مسئوليت پذيريش زبانزد باشد ، دلسوزي اش خيرخواهانه و عملش صادقانه باشد. خدمت به بندگان خدا سرلوحه كارهايش و نياتش پاك و بي ريا ، براي كار ، تلاش و سازندگي پيشگام و در حل امور مردم ساعي باشد، متواضع ، فروتن و دستگير و ياري دهنده مستمندان و ضعيفان ، ظلم ستيز و ستم سوز باشد ، مي كوشد در عبادت و ذكر خدا و خدمت به خلق خدا و در انجام نيكي ها و خوبي ها  گوي سبقت را از ديگران بربايد. اين روحيه و اخلاق پيامد و نتيجه آشكار انقلاب و 8سال دفاع مقدس بود ، كه « تفكر بسيجي» ناميده مي شود كه توانست قوام انقلاب ، تماميت   ارضي و استقلال ميهن ما را در پي داشته باشد، خطرات را از كشور دفع كند وعزت اسلامي را احياء كند. اين تفكر و فرهنگ امروز ضامن بقاي انقلاب و كشور است . شهدا تنها در دوران حيات خود نگران انسانها و جامعه نيستند بلكه آنان خود را در قبال نسلهاي آينده نيز متعهد و مسئول مي دانند. لذا دغدغه ها و دلواپسي هاي خود را كه از سرشت و  نهاد پاك و آسماني شان سرچشمه گرفته و سرشار از آموزه هاي ناب است در قالب « وصيت نامه » ابراز كردند تا فقدانشان در دنياي مادي ، مانعي براي روشنگري ، امر به  معروف و نهي از منكر نباشد. وصيت نامه شهداي گران قدر جنگ تحميلي سرشار از پندها و اندرزهاي ارزشمند و دلسوزانه اي است كه شهدا ، آن بندگان صالح خدا در نهايت اخلاص ، صداقت و عبوديت ، مهمترين و آخرين دغدغه ها و دلواپسي هاي خود را در قالب وصيت نامه به رشته تحرير در آوردند .آگاهي از اين انديشه هاي ناب آسماني ، خواست ها و انتظارات معنوي ، مي تواند فرهنگ اصيل و ناب اسلامي و ارزشهاي مطلوب و پسنديده و الگوهاي موفق و ايده ال را در جامعه نشر و گسترش دهد وچراغ راه ما و روشنگرمسير زندگي ما باشد.

مساله پژوهش
وصيت نامه شهدا گرانقدر هشت سال دفاع مقدس بيشتر مشتمل بر تاكيد ها و سفارش هايي است كه محور آنها معنويت ، خدامحوري ، تبعيت از قرآن و سنت و سيره معصومين عليهم السلام و اخلاق و رفتار اسلامي است و معنويت ، روحيات و اخلاق سازندگي ، كار و تلاش و تعهد را به انسان هديه مي دارد. سفارش هاي شهدا ابعاد مختلفي دارد. درزمينه ها وعرصه هاي مختلفي. رهنمودها و دلواپسي هاي خود را ابراز داشتند. يكي از تاكيدها و سفارشهاي شهدا، امام زمان(عج ) است .بر همين اساس در اين پژوهش كوشش شده است تا با رويكردي علمي «وصاياي شهدا دفاع مقدس درباره امام زمان(عج)» مورد بررسي و تجزيه و تحليل قرار گيرد و تاكيد هاي آنان در اين باره  استنتاج و استنباط گردد. و نوع پيام و دلواپسي و مخاطبان پيام مشخص و معلوم گردد.

پرسش هاي پژوهش
پرسش هاي تحقيق عبارتنداز:
1-    شخصيت متعالي امام زمان از منظر شهيدان واجد كدام ويژگي ها است؟
2-     براي خشنودي امام زمان ، مردم چه وظايفي برعهده دارند؟
3-     براي اينكه اسباب نارضايتي و ناخشنودي امام زمان فراهم نشود،مردم كدام اعمال ، رفتار و خصيصه را از خود دور سازند؟
4-     براي تعجيل در ظهور امام زمان چه بايد كرد؟
5-     انسان مورد نظر امام زمان چه ويزگي هايي دارد؟
6-     سفارشها و وصيت هاي شهدا در باره امام زمان (عج) بيشتر در چه زمينه هايي ( سياسي ، عبادي و اجتماعي) بوده است وبه چه مسايلي بيشتر توجه و سفارش كرده اند؟
7-     چه كساني مخاطبان پيامها و وصاياي شهدا هستند؟

جامعه آماري و نمونه مورد مطالعه
در اين پژوه جامعه آماري ما آن دسته از شهيدان معظمي بوده است كه قبل از شهادت اقدام به تنظيم و نگارش وصيت نامه كرده اند و در وصيت نامه خودسفارشي در باره امام زمان( عج) گنجانده باشند. سفارش شهداء در باره امام زمان (عج) به طور معمول در وصيت نامه آنها ، بورشورها ، كتابها ، يادمان ها ، وب سايتها ، پايگاههاي اطلاع رساني اينترنتي وآثار مختلف درج گرديده است. كه محقق ين در جمع آوري اين اطلاعات از تمام منابع فوق الذكر استفاده كرده اند.
از آنجاييكه امكان دسترسي به تمام وصيت نامه شهداء وجود نداشت و معلوم نبود كه در چه تعداد از اين وصيت نامه ها سفارش يا سفارشهايي در باره امام زمان درج و گنجانده شده است ، امكان نمونه گيري تصادفي را از ما سلب كرده بود. با بررسي بيش از20 هزار وصيت نامه از17 استان كشور مشخص گرديد در حدود 3000 وصيت نامه ، نام مبارك مهدي ،حجت و امام زمان (عج) بصورت كلمه درعبارت ي ا جمله ذكر شده است كه درتعداد زيادي از اين وصيت نامه ها واژه مهدي،نام فرزند ، برادر، پدر و يا دوست شهيد بوده است كه به وي سفارش يا توصيه اي كرده بود . تنها در757 وصيت نامه به طور خاص سفارشي درباره امام زمان درج شده است. در اين پژوهش نيز نمونه مورد مطالعه 757 وصيتنامه شهيد مي باشد.

پيشينه عملي: 
در زمينه بررسي و مطالعه علمي سيره و سنت شهدا و انديشه ها و آرمانهاي آنان كه در وصيت نامه آنان متجلي مي باشد ، نيز تحقيقاتي انجام گرفته است ، كه به بررسي تعدادي از آنها مبادرت مي شود:
-1صديق اورعي( 1385 ) در قالب پژوهشي اقدام به «تحليل محتواي وصايا و آثارفرهنگي شهدا» كرد. وي از كل وصايا و آثارفرهنگي مطالعه شده كه حدود 2000  صفحه 300 كلمه اي بود،در مجموع 35363 مورد مطلب استخراج نمود كه بيشترين  فراواني با 164426 جمله يعني 46/ 55درصد به امور سياسي اختصاص يافته و پس ازآن  14007 جمله  39/60درصد به امورفرهنگي و 3894جمله( 13/83) درصد به اموراجتماعي مربوط مي شود. نتايج اين پژوهش نشان مي دهد كه تصوير جبهه و جنگ در وصاياي شهدا ، تصويري دفاعي ، مدافعانه و حق طلبانه بوده است.
2- ستاد شاهد و ايثارگران دانشگاه علوم پزشكي اردبيل و بنياد شهيد استان اردبيل (1371) در طول پنج سال و با تحليل 744 وصيت نامه شهداي اين استان به بررسي علل وانگيزه هاي شهداازجهاد وشهادت طلبي وحضور درجبهه هاي هشت سال دفاع مقدس پرداختند. نتايج بدست آمده نشان كه » دفاع از اسلام و عشق به حضرت امام « با حدود 70%بيشترين انگيزه حضور و «رضاي خد ا» ،« عشق به شهادت»، «الگوگيري ازآيات قران»، «احساس تكليف »، «عشق به امام حسين(ع)» ، « ادامه راه ساير شهدا وهمرزمان »  ،«عشق به جهاد» با بيش از 50% دررده هاي سوم تا هشتم بود. «الگوگيري ازائمه اطهار (س) »،«عدالتخواهي» ،« تنفراز ظلم »،«انتظارفرج»، «غيرت ودفاع از وطن»، با 49 تا 31%ديگرعلل بوده و«آزادي راه كربلا »، « حق بودن راه » ، «ضربه به صدام » ، «عشق به ديدار يار»: ،«آرامش و تسكين خانواده شهدا »،  «آرامش ملت» و«آزادي قدس »از19 تا5% آخرین رده های علل را به خود اختصاص داد8/68% از شهدا به شخص خاصی سفارش داشتند که بیشترین درصد 3/ 16% نسبت به خانواده و کمترین درصد 3% نسبت به همرزمان بود. سفارش خاص آنها با ترتیبی تقریبا مشابه علل حضور شامل" اطاعت از امام" " دفاع از  اسلام"، " دفاع از انقلاب " ،ادامه راه سایر شهدا" و در رتبه های پایین "حفظ حجاب" و عدم سازش با دشمن" بود. تقریبا نیمی از شهدا 4/53% طلب حلیت داشتند که بیشترین درخئاست از پدر و مادر 5/9% و از مادر به  تنهایی 4% بود.
اكثريت شهدا3/85%  در مورد»  مال و اموال«، 2/80% درخصوص »نحوه كفن و دفن« و 7/84% در باره» برگزاري يا نحوه مراسم عزاداري« خويش هيچ سفارش ونظرخاصي نداشتند. 7/45% درخصوص»نحوه برخورد ديگران با شهادت خود «سفارش نداشته وبيشترين درخواست1/16%  »صبر« و 2/13% »عدم گريه وزاري»  بود. 8/30%«عاشق   شهادت»  بوده و فقط  3% از شهدا با لفظ« گريزي نيست» ازآن ياد نمودند.3- همچنين زهراعرب نژاد(1381) ،مهدي خوش طينت(1385) ،رنجبر(1382) ، شابهاري (1383 )نائيچي (1380) ، شجاعي باميري(1383) و بهرامي(1379) درتحليل و بررسي وصيت نامه شهدا دراستانهاي مختلف به اين نتايج دست يافتند كه مهمترين پيام شهيدان ،پيروي و پشتيباني از ولايت فقيه و روحانيت ، دفاع از اسلام ، انقلاب و دستاوردهاي آن ، عمل به قرآن ، تلاش براي تحقق اهداف مقدس نظام اسلامي ، وحدت و انسجام و خودسازي و مراقبت از نفس مي باشد. (بيشتر اين پژوهش ها در معاونت پژوهش و تحقيقات سازمان مركزي بنياد شهيد موجود است).

يافته ها و نتايج پژوهش
الف ) نوع وصايا و سفارش ها 
با عنايت به اهداف ، سوالات پژوهش ، يافته ها و نتايج بدست آمده ، سفارش ها و وصاياي شهداء دوران دفاع مقدس در باره امام زمان (عج) ، به پنج مقوله كلي تقسيم گرديد: اين مقوله ها بر حسب فراواني به ترتيب عبارتنداز:
1-    زمينه سازي براي تعجيل در ظهور امام زمان (عج)
2-     انسان كامل از منظر امام زمان.
3-     سفارش شهدا به مردم ، كه كدام خصوصيات و ويژگي را كسب كنند تا خشنودي امام زمان تامين گردد.
4-     امام زمان از منظر شهيدان.
5-     كدام رفتارها را از خود دور سازيم تا امام زمان ناخشنود نشوند؟
در مرحله بعد هر مقوله كلي به مقوله هاي جزيي تري تقسيم گرديد و براي 5 مقوله كلي ، 52 مقوله جزيي شناسايي گرديد. بر اساس يافته هاي اين تحقيق بيشترين فراواني  مربوط به مقوله كلي، سفارش شهدا درباره » زمينه سازي براي ظهورحضرت مهدي « با 453مورد و با 87/59 درصد است كه نشان مي دهد ، قيام انقلاب حضرت مهدي(عج ) براي شهدا بسيار با اهميت بوده است. به لحاظ فراواني دومين مقوله كلي ، مقوله « انسان مورد نظر امام زمان » با 119 مورد و 97/15درصد است . به نظر شهيدان انسانمورد نظر امام زمان انساني است كه بر اساس آموزه هاي ديني پرورش مي يابد و واجد ويژگي ها و صفات خاصي مي باشد .سومين مقوله كلي با 82 مورد و 10/87 درصد ، سفارش شهداء به مردم است كه با كسب فضايل و صفات پسنديده ، رضايت و خشنودي امام زمان را فراهم كنند. چهارمين مقوله« شخصيت متعالي امام زمان از منظر شهيدان » با 55 مورد و25/7 درصد و پنجمين مقوله با 48 مورد و34/6 درصد سفارش و تاكيد شهداء به مردم است كه كدام اعمال و رفتار و خصوصيات را از خود دور كنند كه اسباب ناخشنودي و نارضايتي امام زمان از مردم فراهم نشود.

جدول شماره1: مقوله هاي كلي سفارش شهداء به مردم در باره امام زمان(عج)

مقوله اول : زمينه سازي براي ظهور
مهمترين سفارش شهدا به مردم ، در پيش گرفتن رفتارها ، كسب خصوصيات و اتخاذ رويه هايي است كه زمينه ساز ظهور حضرت مهدي (عج) و سبب تعجيل در آن مي شود . اين موضوع نشان ميدهدكه شهدا علاقمند به ظهور و از منتظرين ظهور حضرت مهدي(عج) بوده اند. يكي از بزرگترين آرمانها و آرزوهاي آنان ظهور حضرت بقية الله الاعظم مي باشد.شهيدان از منتظرين ظهور بودند وحضور خود را درجنگ حق و باطل به مثابه زمينه سازي براي ظهور و اتصال به انقلاب حضرت مهدي قلمداد مي كردند به همين دليل براي تعجيل ظهور آقا امام زمان نه تنها از هيچ كوششي دريغ نمي ورزيدند بلكه ديگران را نيز براي تحقق اين امر خطير ترغيب و تشويق مي كردند. شهدا والا مقام تاكيد داشتند ، براي زمينه سازي و تعجيل در ظهور امام زمان ، 18 سفارش به مردم داشته اند و تاكيد كردند كه به اين سفارشها عمل شود. اين 18 سفارش كه در حقيقت 18 مقوله جزيي از مقوله كلي فوق مي باشد ، ازنطرفراواني و اهميت به ترتيب عبارتنداز:

• دعا براي فرج امام زمان(عج)                                             با 114 مورد                16/25درصد ،
• اطاعت و پشتيباني از امام خميني و روحانيت                    با 69 مورد                   10/15درصد.
• مراقبت از نفس و حفظ ايمان                                           با 33 مورد                   28/7 درصد ،
•حفظ انقلاب                                                                    با 33 مورد                   28/7 درصد ،
• ادامه راه شهيدان                                                          با 32 مورد                   07/6 درصد ،
• پيروزي بر كفار و منافقين                                                با 27 مورد                   96/5 درصد ،
• صيانت از اسلام                                                             با 23 مورد                   07/5درصد ،
• وحدت و همدلي                                                            با 20 مورد                   41/4 درصد ،
•تربيت فرزنداني عاشق امام زمان                                      با 19 مورد                  26/4 درصد.
•شركت در نماز جمعه و جماعات                                        با 19 مورد                   19/4 درصد.
•دعا براي سلامتي امام زمان (عج)                                     با 17 مورد                   75/3 درصد.
•كسب علم و دانش                                                         با 13 مورد                   86/2 درصد.
•هوشياري و بي تفاوت نبودن                                           با 10 مورد                   20/2 درصد.
• ياري رساندن به محرومان

پژوهش حاضر از نوع اسنادي است. به شيوه تحليل محتوي ، به توصيف و تحليل آن دسته از وصيت نامه هاي شهدا مبادرت شده است كه در باره امام زمان سفارش و پيامي داشتند . جامعه آماري در اين پژوهش ، وصيت نامه آن دسته از شهداي گرانقدري است كه درباره امام زمان وصيت يا سفارشي در آنها درج شده است. نمونه مورد مطالعه 757 وصيت نامه از 17 استان كشور است. بر اساس نتايج اين پژوهش ، سفارشها و وصاياي شهداء دوران دفاع مقدس درباره امام زمان (عج)، در پنج مقوله كلي تقسيم بندي گرديد . بيشترين فراواني مربوط به مقوله كلي ، سفارش شهدا درباره " با زمينه سازي براي ظهورحضرت مهدي" با 453 مورد با 87/59 درصد است. به لحاظ فراواني دومين مقوله كلي، مقوله" انسان مورد نظرامام زمان " با 119 مورد، و97/15 درصد است.  به نظرشهيدان انسان مورد نظر امام زمان انساني است كه بر اساس آموزه هاي ديني پرورش مي يابد و واجد ويژگي ها و صفات خاصي مي باشد .سومين مقوله كلي با 82 مورد و 87/10 درصد ، سفارش شهداء به مردم است كه با كسب فضايل وصفات پسنديده ، رضايت و خشنودي امام زمان را فراهم كنند چهارمين مقوله "شخصيت متعالي امام زمان از منظر شهيدان" با  55 مورد و 25/7 درصد و پنجمين مقوله با 48  مورد و34/6 درصد سفارش و تاكيد شهداء به مردم است كه كدام اعمال و رفتار و خصوصيات را از خود دور كنند كه اسباب ناخشنودي و نارضايتي امام زمان از مردم فراهم نشود "

مخاطبان وصايا و سفارشهاي شهدا" نيز بر اساس فراواني به ترتيب "عموم مردم"(شامل ملت شريف ايران و همه مسلمانان) با 562 مورد و 24/74درصد بوده پس از آن مخاطب پيام و سفارش شهدا به ترتيب " اعضاي خانواده  "با108مورد و26/14 درصد،  "پاسداران، بسيجيان و رزمندگان " با29مورد و83/3درصد، "نوجوانان و جوانان" با 12مورد و 58/1درصد،   "مومنين ، مقلدين امام وعاشقان امام زمان" با10 مورد و 32/1 درصد،" اقوام و دوستان " با9 مورد و 18/1 درصد ، » دانش آموزان و معلمان«  با 7مورد و 92 درصد و" زنان" با 7 مورد و92درصد درمرتبه دوم  تا هفتم قرار دارند.

مقدمه
يكي از ويژگيهاي بارز و منحصر بفرد انقلاب اسلامي ، ترويج فرهنگ ايثار و شهادت بود. مبارزه عليه رژيم شاهنشاهي ، 8 سال دفاع مقدس و حماسه آفريني رزمندگان اسلام به خلق تفكر و فرهنگى غنى منجر شد ، كه مي توان از آن به عنوان " فرهنگ مقاومت و پايدارى" يا " فرهنگ ايثارو شهادت " نام برد . اين فرهنگ ناب كه شورانگيزترين حركت انقلابي و ديني جهان در دوران معاصر محسوب مي شود ، به واسطه ريشه وخاستگاه هاى تاريخى خود نوعى فرهنگ دينى و ملى است كه مى تواند تماميت ارضي و استقلال كشور را در هر دوره و زماني تضمين كند.
اين فرهنگ منحصر به فرد ، مهم ترين شاخصه اش خداباورى و خدامحوري است . در هشت سال دفاع مقدس ، رزمندگان اسلام بر خلاف ديگر ارتش هاى جهان، در تمام لحظات و با همه وجود خدا را قبول را داشتند و حس مي كردند و براي جلب رضايت وي تلاش مي كردند. و برخلاف ديگر استراتژى هاى نظامى هدفشان تصرف سرزمين ، كشور و قدرت نمايي نبود، بلكه هدف ، عمل به تكليف الهي ، اداي وظيفه ديني و حفظ عزت اسلامي بوده است. در جنگ تحميلي رزمندگان اسلام با تأسي به سنت و سيره رسول اكرم(ص) و ائمه اطهار و به ويژه الهام از واقعه عاشورا و امام حسين (ع) گوشه اي از تصوير واقعي حيات ديني و فرهنگ اسلامي را به نمايش گذاشتند . كليدي ترين و مهمترين ركن فرهنگ پايداري، مفهوم  «شهادت »و افتخار به آن است . اجر ، ثواب وشيريني شهادت ، عنصري پويا و ماندگار به نام  «شهيد»  را خلق و جاودانه كرد . كه هر   رزمنده اي آرزوي نيل به آن مي كرد و آن را بزرگترين فوز و رستگاري مي دانست . اما شهادت كمال و نقطه پايان انسانهايي با ويژگي ها و فضايل خاص بود. در فرهنگ ايثار و شهادت ، افتخار شهادت ، نصيب هر كسي نمي شود. كسي به فيض عظمي شهادت نايل مي شود. كه خدا را بيشتر باور داشته باشد ، تقواي الهي پيشه كند ، زهد و ساده زيستي را بپذيرد ، مخلصترين باشد ، تعهدش بيشتر و مسئوليت پذيريش زبانزد باشد ، دلسوزي اش خيرخواهانه و عملش صادقانه باشد. خدمت به بندگان خدا سرلوحه كارهايش و نياتش پاك و بي ريا ، براي كار ، تلاش و سازندگي پيشگام و در حل امور مردم ساعي باشد، متواضع ، فروتن و دستگير و ياري دهنده مستمندان و ضعيفان ، ظلم ستيز و ستم سوز باشد ، مي كوشد در عبادت و ذكر خدا و خدمت به خلق خدا و در انجام نيكي ها و خوبي ها  گوي سبقت را از ديگران بربايد. اين روحيه و اخلاق پيامد و نتيجه آشكار انقلاب و 8سال دفاع مقدس بود ، كه « تفكر بسيجي» ناميده مي شود كه توانست قوام انقلاب ، تماميت   ارضي و استقلال ميهن ما را در پي داشته باشد، خطرات را از كشور دفع كند وعزت اسلامي را احياء كند. اين تفكر و فرهنگ امروز ضامن بقاي انقلاب و كشور است . شهدا تنها در دوران حيات خود نگران انسانها و جامعه نيستند بلكه آنان خود را در قبال نسلهاي آينده نيز متعهد و مسئول مي دانند. لذا دغدغه ها و دلواپسي هاي خود را كه از سرشت و  نهاد پاك و آسماني شان سرچشمه گرفته و سرشار از آموزه هاي ناب است در قالب « وصيت نامه » ابراز كردند تا فقدانشان در دنياي مادي ، مانعي براي روشنگري ، امر به  معروف و نهي از منكر نباشد. وصيت نامه شهداي گران قدر جنگ تحميلي سرشار از پندها و اندرزهاي ارزشمند و دلسوزانه اي است كه شهدا ، آن بندگان صالح خدا در نهايت اخلاص ، صداقت و عبوديت ، مهمترين و آخرين دغدغه ها و دلواپسي هاي خود را در قالب وصيت نامه به رشته تحرير در آوردند .آگاهي از اين انديشه هاي ناب آسماني ، خواست ها و انتظارات معنوي ، مي تواند فرهنگ اصيل و ناب اسلامي و ارزشهاي مطلوب و پسنديده و الگوهاي موفق و ايده ال را در جامعه نشر و گسترش دهد وچراغ راه ما و روشنگرمسير زندگي ما باشد.

مساله پژوهش
وصيت نامه شهدا گرانقدر هشت سال دفاع مقدس بيشتر مشتمل بر تاكيد ها و سفارش هايي است كه محور آنها معنويت ، خدامحوري ، تبعيت از قرآن و سنت و سيره معصومين عليهم السلام و اخلاق و رفتار اسلامي است و معنويت ، روحيات و اخلاق سازندگي ، كار و تلاش و تعهد را به انسان هديه مي دارد. سفارش هاي شهدا ابعاد مختلفي دارد. درزمينه ها وعرصه هاي مختلفي. رهنمودها و دلواپسي هاي خود را ابراز داشتند. يكي از تاكيدها و سفارشهاي شهدا، امام زمان(عج ) است .بر همين اساس در اين پژوهش كوشش شده است تا با رويكردي علمي «وصاياي شهدا دفاع مقدس درباره امام زمان(عج)» مورد بررسي و تجزيه و تحليل قرار گيرد و تاكيد هاي آنان در اين باره  استنتاج و استنباط گردد. و نوع پيام و دلواپسي و مخاطبان پيام مشخص و معلوم گردد.

پرسش هاي پژوهش
پرسش هاي تحقيق عبارتنداز:
1-    شخصيت متعالي امام زمان از منظر شهيدان واجد كدام ويژگي ها است؟
2-     براي خشنودي امام زمان ، مردم چه وظايفي برعهده دارند؟
3-     براي اينكه اسباب نارضايتي و ناخشنودي امام زمان فراهم نشود،مردم كدام اعمال ، رفتار و خصيصه را از خود دور سازند؟
4-     براي تعجيل در ظهور امام زمان چه بايد كرد؟
5-     انسان مورد نظر امام زمان چه ويزگي هايي دارد؟
6-     سفارشها و وصيت هاي شهدا در باره امام زمان (عج) بيشتر در چه زمينه هايي ( سياسي ، عبادي و اجتماعي) بوده است وبه چه مسايلي بيشتر توجه و سفارش كرده اند؟
7-     چه كساني مخاطبان پيامها و وصاياي شهدا هستند؟

جامعه آماري و نمونه مورد مطالعه
در اين پژوه جامعه آماري ما آن دسته از شهيدان معظمي بوده است كه قبل از شهادت اقدام به تنظيم و نگارش وصيت نامه كرده اند و در وصيت نامه خودسفارشي در باره امام زمان( عج) گنجانده باشند. سفارش شهداء در باره امام زمان (عج) به طور معمول در وصيت نامه آنها ، بورشورها ، كتابها ، يادمان ها ، وب سايتها ، پايگاههاي اطلاع رساني اينترنتي وآثار مختلف درج گرديده است. كه محقق ين در جمع آوري اين اطلاعات از تمام منابع فوق الذكر استفاده كرده اند.
از آنجاييكه امكان دسترسي به تمام وصيت نامه شهداء وجود نداشت و معلوم نبود كه در چه تعداد از اين وصيت نامه ها سفارش يا سفارشهايي در باره امام زمان درج و گنجانده شده است ، امكان نمونه گيري تصادفي را از ما سلب كرده بود. با بررسي بيش از20 هزار وصيت نامه از17 استان كشور مشخص گرديد در حدود 3000 وصيت نامه ، نام مبارك مهدي ،حجت و امام زمان (عج) بصورت كلمه درعبارت ي ا جمله ذكر شده است كه درتعداد زيادي از اين وصيت نامه ها واژه مهدي،نام فرزند ، برادر، پدر و يا دوست شهيد بوده است كه به وي سفارش يا توصيه اي كرده بود . تنها در757 وصيت نامه به طور خاص سفارشي درباره امام زمان درج شده است. در اين پژوهش نيز نمونه مورد مطالعه 757 وصيتنامه شهيد مي باشد.

پيشينه عملي: 
در زمينه بررسي و مطالعه علمي سيره و سنت شهدا و انديشه ها و آرمانهاي آنان كه در وصيت نامه آنان متجلي مي باشد ، نيز تحقيقاتي انجام گرفته است ، كه به بررسي تعدادي از آنها مبادرت مي شود:
-1صديق اورعي( 1385 ) در قالب پژوهشي اقدام به «تحليل محتواي وصايا و آثارفرهنگي شهدا» كرد. وي از كل وصايا و آثارفرهنگي مطالعه شده كه حدود 2000  صفحه 300 كلمه اي بود،در مجموع 35363 مورد مطلب استخراج نمود كه بيشترين  فراواني با 164426 جمله يعني 46/ 55درصد به امور سياسي اختصاص يافته و پس ازآن  14007 جمله  39/60درصد به امورفرهنگي و 3894جمله( 13/83) درصد به اموراجتماعي مربوط مي شود. نتايج اين پژوهش نشان مي دهد كه تصوير جبهه و جنگ در وصاياي شهدا ، تصويري دفاعي ، مدافعانه و حق طلبانه بوده است.
2- ستاد شاهد و ايثارگران دانشگاه علوم پزشكي اردبيل و بنياد شهيد استان اردبيل (1371) در طول پنج سال و با تحليل 744 وصيت نامه شهداي اين استان به بررسي علل وانگيزه هاي شهداازجهاد وشهادت طلبي وحضور درجبهه هاي هشت سال دفاع مقدس پرداختند. نتايج بدست آمده نشان كه » دفاع از اسلام و عشق به حضرت امام « با حدود 70%بيشترين انگيزه حضور و «رضاي خد ا» ،« عشق به شهادت»، «الگوگيري ازآيات قران»، «احساس تكليف »، «عشق به امام حسين(ع)» ، « ادامه راه ساير شهدا وهمرزمان »  ،«عشق به جهاد» با بيش از 50% دررده هاي سوم تا هشتم بود. «الگوگيري ازائمه اطهار (س) »،«عدالتخواهي» ،« تنفراز ظلم »،«انتظارفرج»، «غيرت ودفاع از وطن»، با 49 تا 31%ديگرعلل بوده و«آزادي راه كربلا »، « حق بودن راه » ، «ضربه به صدام » ، «عشق به ديدار يار»: ،«آرامش و تسكين خانواده شهدا »،  «آرامش ملت» و«آزادي قدس »از19 تا5% آخرین رده های علل را به خود اختصاص داد8/68% از شهدا به شخص خاصی سفارش داشتند که بیشترین درصد 3/ 16% نسبت به خانواده و کمترین درصد 3% نسبت به همرزمان بود. سفارش خاص آنها با ترتیبی تقریبا مشابه علل حضور شامل" اطاعت از امام" " دفاع از  اسلام"، " دفاع از انقلاب " ،ادامه راه سایر شهدا" و در رتبه های پایین "حفظ حجاب" و عدم سازش با دشمن" بود. تقریبا نیمی از شهدا 4/53% طلب حلیت داشتند که بیشترین درخئاست از پدر و مادر 5/9% و از مادر به  تنهایی 4% بود.
اكثريت شهدا3/85%  در مورد»  مال و اموال«، 2/80% درخصوص »نحوه كفن و دفن« و 7/84% در باره» برگزاري يا نحوه مراسم عزاداري« خويش هيچ سفارش ونظرخاصي نداشتند. 7/45% درخصوص»نحوه برخورد ديگران با شهادت خود «سفارش نداشته وبيشترين درخواست1/16%  »صبر« و 2/13% »عدم گريه وزاري»  بود. 8/30%«عاشق   شهادت»  بوده و فقط  3% از شهدا با لفظ« گريزي نيست» ازآن ياد نمودند.3- همچنين زهراعرب نژاد(1381) ،مهدي خوش طينت(1385) ،رنجبر(1382) ، شابهاري (1383 )نائيچي (1380) ، شجاعي باميري(1383) و بهرامي(1379) درتحليل و بررسي وصيت نامه شهدا دراستانهاي مختلف به اين نتايج دست يافتند كه مهمترين پيام شهيدان ،پيروي و پشتيباني از ولايت فقيه و روحانيت ، دفاع از اسلام ، انقلاب و دستاوردهاي آن ، عمل به قرآن ، تلاش براي تحقق اهداف مقدس نظام اسلامي ، وحدت و انسجام و خودسازي و مراقبت از نفس مي باشد. (بيشتر اين پژوهش ها در معاونت پژوهش و تحقيقات سازمان مركزي بنياد شهيد موجود است).

يافته ها و نتايج پژوهش
الف ) نوع وصايا و سفارش ها 
با عنايت به اهداف ، سوالات پژوهش ، يافته ها و نتايج بدست آمده ، سفارش ها و وصاياي شهداء دوران دفاع مقدس در باره امام زمان (عج) ، به پنج مقوله كلي تقسيم گرديد: اين مقوله ها بر حسب فراواني به ترتيب عبارتنداز:
1-    زمينه سازي براي تعجيل در ظهور امام زمان (عج)
2-     انسان كامل از منظر امام زمان.
3-     سفارش شهدا به مردم ، كه كدام خصوصيات و ويژگي را كسب كنند تا خشنودي امام زمان تامين گردد.
4-     امام زمان از منظر شهيدان.
5-     كدام رفتارها را از خود دور سازيم تا امام زمان ناخشنود نشوند؟
در مرحله بعد هر مقوله كلي به مقوله هاي جزيي تري تقسيم گرديد و براي 5 مقوله كلي ، 52 مقوله جزيي شناسايي گرديد. بر اساس يافته هاي اين تحقيق بيشترين فراواني  مربوط به مقوله كلي، سفارش شهدا درباره » زمينه سازي براي ظهورحضرت مهدي « با 453مورد و با 87/59 درصد است كه نشان مي دهد ، قيام انقلاب حضرت مهدي(عج ) براي شهدا بسيار با اهميت بوده است. به لحاظ فراواني دومين مقوله كلي ، مقوله « انسان مورد نظر امام زمان » با 119 مورد و 97/15درصد است . به نظر شهيدان انسانمورد نظر امام زمان انساني است كه بر اساس آموزه هاي ديني پرورش مي يابد و واجد ويژگي ها و صفات خاصي مي باشد .سومين مقوله كلي با 82 مورد و 10/87 درصد ، سفارش شهداء به مردم است كه با كسب فضايل و صفات پسنديده ، رضايت و خشنودي امام زمان را فراهم كنند. چهارمين مقوله« شخصيت متعالي امام زمان از منظر شهيدان » با 55 مورد و25/7 درصد و پنجمين مقوله با 48 مورد و34/6 درصد سفارش و تاكيد شهداء به مردم است كه كدام اعمال و رفتار و خصوصيات را از خود دور كنند كه اسباب ناخشنودي و نارضايتي امام زمان از مردم فراهم نشود.

جدول شماره1: مقوله هاي كلي سفارش شهداء به مردم در باره امام زمان(عج)

مقوله اول : زمينه سازي براي ظهور
مهمترين سفارش شهدا به مردم ، در پيش گرفتن رفتارها ، كسب خصوصيات و اتخاذ رويه هايي است كه زمينه ساز ظهور حضرت مهدي (عج) و سبب تعجيل در آن مي شود . اين موضوع نشان ميدهدكه شهدا علاقمند به ظهور و از منتظرين ظهور حضرت مهدي(عج) بوده اند. يكي از بزرگترين آرمانها و آرزوهاي آنان ظهور حضرت بقية الله الاعظم مي باشد.شهيدان از منتظرين ظهور بودند وحضور خود را درجنگ حق و باطل به مثابه زمينه سازي براي ظهور و اتصال به انقلاب حضرت مهدي قلمداد مي كردند به همين دليل براي تعجيل ظهور آقا امام زمان نه تنها از هيچ كوششي دريغ نمي ورزيدند بلكه ديگران را نيز براي تحقق اين امر خطير ترغيب و تشويق مي كردند. شهدا والا مقام تاكيد داشتند ، براي زمينه سازي و تعجيل در ظهور امام زمان ، 18 سفارش به مردم داشته اند و تاكيد كردند كه به اين سفارشها عمل شود. اين 18 سفارش كه در حقيقت 18 مقوله جزيي از مقوله كلي فوق مي باشد ، ازنطرفراواني و اهميت به ترتيب عبارتنداز:

• دعا براي فرج امام زمان(عج)                                             با 114 مورد                16/25درصد ،
• اطاعت و پشتيباني از امام خميني و روحانيت                   با 69 مورد                   10/15درصد.
• مراقبت از نفس و حفظ ايمان                                           با 33 مورد                   28/7 درصد ،
•حفظ انقلاب                                                                    با 33 مورد                   28/7 درصد ،
• ادامه راه شهيدان                                                          با 32 مورد                   07/6 درصد ،
• پيروزي بر كفار و منافقين                                               با 27 مورد                    96/5 درصد ،
• صيانت از اسلام                                                             با 23 مورد                    07/5درصد ،
• وحدت و همدلي                                                            با 20 مورد                    41/4 درصد ،
•تربيت فرزنداني عاشق امام زمان                                     با 19 مورد                    26/4 درصد.
•شركت در نماز جمعه و جماعات                                       با 19 مورد                     19/4 درصد.
•دعا براي سلامتي امام زمان (عج)                                    با 17 مورد                     75/3 درصد.
•كسب علم و دانش                                                        با 13 مورد                     86/2 درصد.
•هوشياري و بي تفاوت نبودن                                          با 10 مورد                     20/2 درصد.
• ياري رساندن به محرومان                                              با 9 مورد                       98/1 درصد.
•نثار خون و شهادت                                                        با 8 مورد                       76/1 درصد.
•ايستادگي در مقابل ظلم ، بي عدالتي و فساد                با 3 مورد                        66% درصد .
•شناخت اسلام و عمل به آن                                           با 2 مورد                        44% درصد.
•ياري رساندن به ديگر مسلمانان                                      با 2 مورد                        44% درصد

جدول شماره 2:

مقوله هاي جزيي زمينه سازي ظهور امام زمان

مقوله هاي جزيي                                                                       فراواني         درصد            درصد از كل 
دعا براي فرج امام                                                                         114            16/25                05/15
اطاعت و پشتيباني از امام خميني ، ولايت فقيه وروحانيت       69               10/15                98/8
مراقبت از نفس و حفظ ايمان                                                       333             28/7 
حفظ انقلاب                                                                                    33               28/7                  35/4 
ادامه راه شهيدان                                                                         32               06/7                  22/4
پيروزي بر كفار و منافقين                                                             27                96/7                  56/3
صيانت از اسلام                                                                             23               07/5                  03/3
وحدت و همدلي                                                                            20               41/4                  64/2
تربيت فرزنداني عاشق امام زمان                                             19                19/4                  50/2
شركت در نماز جمعه و جماعات                                                  199              19/4 
دعا براي سلامتي امام زمان                                                      17               75/3                  24/2
كسب علم و دانش                                                                        13              86/2                  71/1   
هوشياري و بي تفاوت نبودن                                                      10              20/2                   32/1
ياري رساندن به محرومان                                                          9                 98/1                   18/1        
نثار خون و شهادت                                                                       8                76/1                   05/1
ايستادگي در مقابل ظلم و بي عدالتي و فساد                      3                  66/                     39/
شناخت اسلام و عمل به آن                                                       2                 44/                      26/
ياري رساندن به ديگر مسلمانان                                               2                 44/                      26  /

---------------------------------                                                    -----------      ------------           ----------------
جمع                                                                                           453              100                      84/59

مقوله دوم: انسان مورد نظر امام زمان(عج)
براساس تحقيق انجام شده،ازديدگاه شهداي دفاع مقدس،انسان مطلوب و مورد نظر امام زمان (عج) كسي است كه براساس آموزه هاي ديني پرورش مي يابد و6 ويژگي داشته باشد. اين 6 ويژگي كه مقوله هاي جزيي نيز قلمداد مي شوند ، بر حسب فراواني به ترتيب عبارتند از:
پيروي از ولايت فقيه با74مورد و 18/62درصد ، جهاد در راه خدا و بذل اموال و جان خود وفرزندان  با21 مورد و64/17درصد ، ياري خواستن از امام زمان درسختي ها و مشکلات با 9 مورد و56/7 درصد ، صبروشكيبايي با5 مورد و 20/4 درصد ،همكاري با دولت6 مورد و04/5 درصد، تلاش و حركت براي رهايي مستضعفان با 4 مورد و63/3 درصد.

جدول شماره 3-

مقوله كلي انسان مورد نظر امام زمان

رديف مقوله جزيي                                             فراواني              درصد             درصداز كل
1 پيروي از ولايت فقيه                                            74                  18/62               77/9
2 جهاد در راه خدا و بذل جان ، فرزند و مال            21                 64/17               77/2
3 ياري جستن از امام زمان                                    9                    56/7                 18/1
4 همكاري با دولت                                                  6                    04/5                79
5 صبر و شكيبايي                                                   55                  20/4                66/
حركت براي آزادي و رهايي مستضعفان             4                    63/3                 52/

-------------------                                             --------         ------------         ------------
جمع                                                                         119               100                  71/15

3- مقوله سوم:

اعمال ، رفتارها و خصوصياتي كه موجب خشنودي امام زمان مي شوند
براساس اطلاعاتي كه از وصيت نامه هاي شهدا استخراج گرديد،شهدا تاكيد داشتند براي جلب رضايت و خشنودي امام زمان (عج) ،مردم اعمال ورفتارهاي خاصي رادرپيش گيرند وصفاتي راكسب كنند. نتايج بدست آمده،نشان ميدهد كه (مهمترين)  اين صفات و رفتارها بر اساس فراواني به ترتيب عبارتنداز:

•پشتيباني از ولايت فقيه                           با  19 مورد             17/23 درصد ،  
•تلاش براي مراقبت از نفس                     با  10 مورد             16/12 درصد، 
• ايثار و فداكاري                                         با  9 مورد               27/10درصد
•ياد خدا                                                       با 8 مورد                75/9 درصد
•رعايت پوشش اسلامي                           با  8 مورد               75/9 درصد
•زمينه سازي براي ظهور و انتظار فرج     با 5 مورد                09/6 درصد 
• شركت در جبهه                                        با 5 مورد                09/6درصد
•كسب علم و دانش                                   با 5 مورد                09/6 درصد

جدول شماره 4-

رفتارها و خصوصياتي كه موجب خشنودي امام زمان مي شوند

رديف مقوله هاي جزيي                                                 فراواني             درصد            درصدازكل

1 پشتيباني از ولايت فقيه                                                19                    17/23            50/2     
2 تلاش براي مراقبت از نفس                                          10                    16/12            32/1
ايثار و فداكاري                                                                  9                      27/10            18/1
4 ياد خدا                                                                            8                      75/9              05/1
5 رعايت پوشش اسلامي                                                8                      75/9              05/1
6 زمينه سازي براي ظهور و انتظار فرج                          5                      09/6             66 /
7 شركت در جبهه                                                              5                       09/6            66/
8 كسب علم و دانش                                                        44                     87/4            52 /
شركت در نماز جمعه و جماعت                                        3                       65/3           39/
10 حفظ انقلاب و سپردن آن به صاحب اصلي                3                       65/3           39/
11 تربيت صحيح فرزندان                                                  22                    52/              52/
خواندن دعا) كميل و زيارت عاشورا( و نماز  امام زمان   2                      52  /            52/
13 رضايت والدين                                                              1                       21/1            26 /
14 پيوند با روحانيت                                                           1                       21/1            26/
15 خوداري از اسراف                                                       1                      21/1            26/
16   پيش قدم بودن در كارها                                            1                       21/1           26 /

------------------                                                  ----------------           ------------      ----------------
جمع                                                                                 82                       100             55/10

4- مقوله چهارم :

شخصيت متعالي امام زمان (عج) از منظر شهيدان
با بررسي سفارش هاي شهيدان در باره امام زمان ، 53 نفر از شهيدان نگرش خود را به امام زمان چنين بيان داشتند:  25 نفر يا 47 درصد، معتقد بودند كه امام زمان« صاحب  اصلي انقلاب و كشور ايران» است. همچنين 16 نفر يا30درصد امام زمان( عج )را« گستراننده عدالت در جهان» ،7نفر يا  25/13 درصد « منتقم خون شهيدان» و6 نفر يا 43/9 درصد«نابود كننده كفر الحاد » معرفي كردند.

جدول شماره 5- مقوله هاي جزيي نگرش شهدا به امام زمان (عج)

رديف مقوله هاي جزيي                                    فراواني          درصد         درصد از كل
1 امام زمان صاحب اصلي انقلاب و  كشور             26              1/47           35/3
2 گستراننده عدالت در جهان                                   166            10/30          14/2
منتقم خون شهيدان                                                 7                 20/13          92/
4 نابودكننده كفر و الحاد                                           6                43/9             79/

--------------                                                     -----------       --------      ---------
جمع                                                                          555                100            11/7

ب) تقسيم بندي وصاياي شهدا بر اساس موضوع
بطور كلي مي توان سفارش شهداي گرانقدر در باره امام زمان(عج ) را در سه حوزه دسته بندي كرد:

سياسي ،عبادي واجتماعي. از نظرفراواني بيشترين سفارش مربوط به امور سياسي با 415 مورد و 34/55 درصد ، پس ازآن به ترتيب مسايل عبادي با 245 مورد و23/32 درصد و امور اجتماعي با 97 مورد و 43/12  درصد، در مرتبه دوم و سوم قرار مي گيرند.  نتايج اين پژوهش نشان مي دهد كه دلواپسي ها و دغدغه هاي شهدا بيشتر مربوط به مسايل سياسي بوده است.بر اساس فراواني ، بيشترين تاكيد شهدا در امور سياسي، مربوط به « پيروي و پشتيباني از ولايت فقيه و روحانيت » با 187 بار تاكيد و 81/44  درصد بوده است كه نشان مي دهد يكي از دغدغه هاي اصلي شهدا ، فاصله گرفتن مردم از ولايت فقيه و روحانيت و ناديده گرفتن تعاليم آنهاست. شهدا گرانقدر تاكيد داشته اند كه جلب خشنودي امام زمان ،زمينه سازي براي ظهور و خودسازي ديني مورد نظر امام زمان(عج)توام با پيروي وپشتيباني ازولايت فقيه و روحانيت به ويژه حضرت امام خميني(ره) وپيوند و فاصله نگرفتن ازآنها مي باشد. پس ازآن« جهاد درراه خدا» با 45 بار سفارش و84/10 درصد، «حفظ و صيانت از انقلاب» با 36مورد و 67/8 درصد، « ادامه راه  شهيدان» با 33  مورد و  95/7 درصد ، « مبارزه با كفر و الحاد»با 33مورد و 95/7 درصد، «امام زمان صاحب اصلي انقلاب و كشور» با 26 مورد26/6 درصد  ، «پاسداري ازاسلام»  با23مورد و54/5  درصد، « وحدت و همدلي » با20 مورد و 81/4 درصد، « هوشياري در مقابل دشمنان » با 10 مورد و40/2 درصد و« مبارزه با بي عدالتي ، ظلم و فساد» با 3مورد و72/ درصد اولويت هاي مورد تاكيد دوم تا دهم شهدا بودند كه عمل به  اين سفارش ها موجب رضايت وخوشحالي حضرت مهدي(عج) ، زمينه سازي براي ظهوروتهذيب نفس وپرورش افراد براساس الگوي مورد قبول امام زمان (عج) خواهد بود.
پس از آن مسائل عبادی با 245 مورد و 23/32 درصد بوده است شهدای 8 سال دفاع مقدس به مردم توصیه کردند برای جلب رضایت و خشنودی حضرت بقیة الله اعظم (عج)، زمینه سازی برای ظهور ایشان به ترتیب بر اساس تعالیم مورد قبول ائمه اطهار علیهم السلام، به ترتیب برای" فرج و سلامتی امام زمان دعا کنند"( با 133 بار تاکید و 28/ 54 درصد)، به " خودسازی و مراقبت از نفس"( با 45 بار سفارش و 36/18 درصد) مبادرت نمایند،" نماز جمعه و جماعت"(با 24 بار تاکید و 79/9 درصد) را برپا دارند، همیشه به " یاد خدا خدا باشند و ایمان خود را تقویت کنند" ( با 18 مورد و 34/7 درصد)، " از ائمه اطهار استمداد جویند" ( با 9 بار سفارش و67/3 درصد) و" رعایت حجاب و پوشش اسلامی"( با 8 بار تاکید و 26/2 درصد) را همواره سرلوحه امور خود قرار دهند.
سفارش شهدا در امور اجتماعی با 97 مورد و 43/12 درصد در مرتبه سوم قرار دارد. براساس نتایج این پژوهش، شهدا گرانقدر 8 سال دفاع مقدس در بعد اجتماعی به مردم سفارش کرده اند که به ترتیب با " تربیت صحیح فرزندان" با 21 مورد و64/21 درصد، " کسب علم و دانش " با 17مورد و52/17 درصد، "عدالت خواهی" با 16مورد و49/ 16 درصد" یاری رساندن به محرومان و مسلمانان" با 11 مورد و 34/11 درصد، " ایثارو فداکاری" با 9 مورد و 27/9 درصد و " گریه نکردن بر شهید" با 7 مورد و21/ 7 درصد در جهت خشنودی حضرت مهدی (عج)، زمینه سازی ظهورو تربیت بر اساس الگوی مورد نظر معظم له گام بردارند.

جدول شماره 7-

نوع سفارش هاي شهدا

رديف نوع سفارش                                                           فراواني           درصد
1 سياسي                                                                        415                82/54 
2 عبادي (خودسازي، رعايت احكام و شئون ديني)       245                36/32 
3 اجتماعي                                                                       97                   82/12

----------                                                                    ----------           ------------
جمع                                                                                7577                  100

ج ) مخاطبان سفارشهاي شهدا 
1- مخاطبان
يكي ديگر از مقوله هاي كلي در اين پژوهش اين است كه « مخاطبان وصايا و سفارشهاي شهدا »چه كساني هستند؟ شهدا دلواپسي و دغدغه هاي خود را براي چه كساني بازگو كردند. براي هر قشر،طبقه وگروه چه نوع پيام و سفارشي ارائه كردند؟ نتايج اين پژوهش نشان مي دهد كه مخاطبان سفارشهاي شهدا در وصيت نامه آنان برحسب فراواني به ترتيب عبارتنداز:

•عموم مردم شامل ملت شريف ايران وهمه مسلمانان جهان        562 مورد و  24/74 درصد
• اعضاي خانواده                                                                        با  108 مورد و 26/14 درصد.
• پاسداران ، بسيجيان و رزمندگان                                               با 29 مورد و83/3 درصد.
•  نوجوانان و جوانان                                                                    با  12مورد  58/1درصد.
•  مومنين ، مقلدين امام و عاشقان امام زمان                             با  10مورد و32/1 درصد.
• اقوام و دوستان                                                                       با 9مورد  18/1 درصد.
•  ;دانش آموزان و معلمان                                                          با 7 مورد و 92% درصد .
• زنان                                                                                        با7  مورد و92% درصد.
• علماء و طلاب علوم ديني                                                        با  7مورد و  92% درصد 
• منافقان و دشمنان اسلام                                                       با  2مورد و  26% درصد.
•  مسئولان كشوري و لشگري                                                  با2  مورد و  26%درصد.
• كشاورزان                                                                               با  2مورد و 26% درصد.

جدول شماره 8-

مخاطبان سفارش شهدا

رديف  مخاطب سفارش                                                 تعداد           درصد

1 عام (ملت مسلمان وشهيد پرور ومسلمانان جهان)       562          24/74
2 خانواده                                                                               108          36/14
3 پاسداران ، بسيجيان و رزمندگان                                     29            83/3           
4 نوجوانان و جوانان                                                            12            58/1      
مومنين ، مقلدين امام و عاشقان امام زمان(عج)              10            31/1
6 اقوام و دوستان                                                                9              18/1
7 دانش آموزان و معلمان                                                   7               9/2
8   زنان                                                                                7                9/2 
9 علماء و طلاب علوم ديني                                                7                9/2
10   مسئولان كشوري و لشگري                                     2                2/6     
11 كشاورزان                                                                      2               2/6

------------                                                             -----------     ---------
جمع                                                                                757               100

از نمونه مورد بررسي يعني  757نفر، سن  588 نفر از شهدا مشخص است.اين آمار وارقام نشان مي دهد كه سفارش شهداي گروه سني(10-14) ساله بيشتر سياسي با ( 25/81)درصد وكمترعبادي بوده وسفارش اجتماعي نداشتند. در گروه سني(15-19) ساله نيز بيشتر پيامها وسفارش ها سياسي(36/49 درصد)  مي باشد و سفارشهاي عبادي با 12/42 درصد و اجتماعي به 85/ درصد در مرتبه بعدي قرار مي گيرند. در گروه سني(20-24)  نيز بيشتر سفارشها سياسي است. اما در گروههاي سني بالاتر پيام هاي عبادي و اجتماعي نمود بيشتري داشته و شهدا در مقايسه با گروههاي سني پايين تر نسبت به مسايل عبادي و اجتماعي توجه بيشتري نشان دادند . نتايج بدست آمده نشان مي دهد كه در سالهاي 1359 (شروع جنگ تحميلي)، 1363،1365و1367بيشتر سفارشها و تاكيدهاي شهدا درباره امور سياسي بوده است و درسالهاي 1360و 1362 به نسبت سالهاي ديگر شهدا به مسايل عبادي بيشترپرداخته اند ودرسالهاي1366، 1367و 1364پيامها و سفارشهاي اجتماعي در وصيت نامه هاي شهدا بيشتر ديده شده است.
در سالهاي1365،1366و 1367 با توجه به اوضاع سياسي مملكت ، سفارش هاي سياسي شهدا بيشتر مربوط به « پيروي و پشتيباني از ولايت فقيه و روحانيت » و در امورعبادي تا سال 1365 شهدا بيشتربه و «دعا براي سلامتي و فرج امام زمان »و«خود سازي ومراقبت از نفس» بوده است و در سالهاي 1366 و1367 شهدا بيشتر به خودسازي ،مراقبت از نفس و تقويت ايمان سفارش كردند.

نتيجه گيري 
بطوركلي مي توان گفت در بررسي 757 وصيت نامه شهيد از 17 استان كشور ، شهيدان والا مقام ، بيش ازهرچيز درباره زمينه سازي براي ظهور حضرت مهدي سفارش كردند. مهمترين دغدغه و پيام آنها پيروي و پشتيباني از ولايت فقيه ، فاصله نگرفتن از روحانيت معظم ، عمل به دستورات دين مبين اسلام ودفاع از آن و صيانت از انقلاب اسلامي و دستاوردهاي بوده است.

منابع
1-    صديق اورعی ، غلامرضا( 1386) » تحليل محتواي وصايا وآثار فرهنگي شهدا« سالنامه پژوهش ، شماره 1، مجموعه مقالات علمي و پژوهشي دفتر مطالعات و تحقيقات بنياد شهيد و امور ايثارگران، تهران، شاهد.
2-    »تحليل وصيت نامه شهداي شهر همدان « تاريخ بازيابي مهر 1387
www.abrarmihan blog.com
3-    پايگاه اطلاع رساني فرهنگي شاهد، تاريخ بازيابي مهر28/8/1387   www.shahedisaar.ir ،
4-    پايگاه اطلاع رساني صبح ، تاريخ بازيابي 20/3/1388 با آدرس اينترنتي www.sobh.org
5-    وبلاگ فريبا احمدي، فريبا احمدي اپتومتريست ومدرس دانشگاه ع پ اردبيل 4/3/1388 تاريخ بازيابي 20/3/1388