دهانه آتشفشان "توبا" به شکل دریاچه ای با طول 100 کیلومتر و عرض 30 کیلومتر و عمق 505 متر می باشد. و در جزء شمالی جزیره سوماترا قرار گرفته است. ارتفاع آن از سطح دریا 900 متر می باشد و بزرگترین دریاچه آتشفشانی روی زمین است. آخرین فعالیت آن در 69.000 تا 77.000 سال قبل بوده و موجب تغییرات آب و هوایی شدید بر روی کره زمین شده و باعث نابود شدن بسیاری از نسل موجودات روی زمین شده و همچنین باعث تغییرات ژنتیکی شدید بر روی نسل انسان امروزی شده است.

بر آورد شده است آخرین فوران توبا تقريباً 10000-1000 ميليون تن آئروزل اسيد سولفوريك و همين اندازه‌ خاكستر‌هاي ريز در 37-27 كليومتري جو منتشر كرده است.

2- آتشفشان "تامبورا "

این آتشفشان اگر چه جزو پنج آتشفشان ذکر شده در بالا به لحاظ قدرت نیست ولی به هر حال با توجه به اینکه بزرگترین فوران تاریخ تمدن حاضر را موجب شده و موجب تغییرات فراوانی در آب و هوا گردیده می توان از آن به عنوان مدلی برای بررسی آتشفشانهای عظیم استفاده کرد. فوران تامبورا در آوریل سال 1815 در مقايسه با ديگر فوران‌ها فقط 100 ميليون تن آئروزل اسيد سولفوريك ‌آزاد كرد. اگر چه واقعه فوران آتشفشان تامبورا سبب خورشيد گرفتگي شد اما برآوردهاي دقيق‌تر نشان مي‌دهد حادثه فوران توبا سبب قطع عمل فتوسنتز در گياهان و كاهش C°5-3 دما در نيمكره شمالي شد.

تامبورا در جزیره سامبوا درجنوب جاوه قرار دارد. آتشفشان تامبورا بلندترین کوه آتشفشانی موجود در اندونزی می باشد. فوران كوه آتشفشاني تامبورا در اندونزي در سال 1815 ميلادي بطور تخميني باعث مرگ 90 هزار نفر شد. اما چون اين آتشفشان باعث نابودي وسيع زمينهاي كشاورزي، آلودگي آب و به تبع آن شيوع بيماري شد، بيشتر قربانيان بعد از فوران اين كوه، و در اثر قحطی وگرسنگي و بيماري جان خود را از دست دادند.

فوران آتشفشان تامبورا بزرگترین و شدیدترین فوران تاریخ تمدن حاضر بوده و قدرت آن در درجه بندی آتشفشانها 7  ارزیابی شده و شدت آن به حدی بوده که صدای آن در جزیره سوماترا اندونزی که 2600 کیلومتر با آن فاصله دارد، شنیده شده. فعالیت تامبورا از 5 تا 11 آوریل 1815 ادامه داشت و تا 17 آوریل میلیونها تن خاکستر در اطراف خود پراکنده ساخت و مناطق وسیعی از زمینهای اطراف را تحت دهها متر خاکستر سوزان . پنهان نمود از بین قربانیان تامبورا در حدود 11 تا  12 هزار نفر تنها در لحظه فوران کشته شدند و به دنبال تغییرات شدید جوی در آمریکای شمالی و اروپا،  سال 1815 به نام "سال بدون تابستان" شناخته شد و خاکسترهای این آتشفشان تا انگلیس رسید. محصولات زراعی از بین رفته و موجب مرگ حیوانات دامی بسیاری در اروپا شد و بدترین خشکسالی در قرن 19نوزدهم را در طول تاریخ رقم زد. مواد خارج شده از  دهانه این آتشفشان 160 کیلومتر مکعب تخمین زده شد . از پی آمدهای آتشفشان تامبورا در سال 1815 فرو ریختن بخشی وسیعی از مناطق اطراف آتشفشان ( کالدرا) به سمت داخل شد (خسف) و موجب تسونامی ( انفجار در اقیانوس و پیدایش امواج قدرتمند آب) قدرتمندی در اقیانوس هند گردید. دریاچه ای در دهانه این آتشفشان به قطر 6 تا 7 کیلومتر و عمق 600 تا 700 متر تشکیل گردید ارتفاع کوه تامبورا قبل از آتشفشان 4300 متر بوده و بعد از آتشفشان ارتفاع آن به  2851 متر تقلیل یافت یعنی قله و اطراف این کوه در حدود 1449 متر به داخل زمین فرو رفته است.

چگونگی فرو رفتن زمین (خسف) پس از آتشفشان

خاکسترهای این آتشفشان تا شعاع 1300 کیلومتری اطراف را پوشانده و آسمان این منطقه تا شعاع 600 کیلومتری حداقل به مدت دو روز در تاریکی شدید قرار گرفته است. ابتدای فعالیت این آتشفشان همراه با بارانی از سنگهایی با قطر 20 سانتی متر  بود و گدازه های این آتشفشان تا شعاع 20 کیلومتری را پوشانده و ستون دود و آتش این آتشفشان تا 43 کیلومتر در فضا امتداد یافت و به لایه استراتوسفر  زمین رسیده و سنگها و اجزای پرتاب شده به هوا یک تا دو هفته بعد به زمین رسیده ولی اجزاء ریزتر و خاکسترهای آتشفشانی تا ماهها و سالها بعد در فضا و در ارتفاع 10 تا 30 کیلومتری زمین معلق مانده است. وزش باد موجب پخش شدن ذرات خاکستر این آتشفشان در سراسر کره زمین شده و  موجب بروز پدیده های زیبای نوری در مناطق مختلف شده و شفق و سرخی آسمان در انگلستان تا مدتهای زیادی مشاهده می شد. علت این امر شکست نور به دلیل ذرات معلق حاصل از فوران آتشفشان در جو می باشد.

شفق قطبی

در تابستان 1816 مه خشک و پایدار در آسمان آمریکایی شمالی مشاهده شد. این مه موجب قرمز و تیره شدن خورشید گشت به نحوی که لکه های سطح خورشید را می شد با چشم غیر مسلح مشاهده نمود. پایداری این مه به حدی بود که نه باران و نه باد موجب از بین رفتن آن شد. در تابستان 1816 دمای هوای نیمکره شمالی به شدت سرد شده و متوسط دمای هوا به 0.4 تا 0.7-  درجه سانتی گراد رسید و به همین  علت آن را سال بدون تابستان نامیدند. کاهش دمای هوا موجب از بین رفتن محصولات کشاورزی در سراسر نیمکره شمالی و قحطی شد. در تاریخ 4  ژوئن 1816 یخ زدگی در ایالت کونکتیکت آمریکا گزارش شد و در روز بعد اعلام شد بیشتر مناطق انگلیس را جبهه هوای سرد فرا گرفته .در 6 ژوئن 1816 در البانی نیویورک و دنیس ویل واشنگتن برف بارید. این سرما تا سه ماه بعد به همین نحو ادامه داشت و محصولات کشاورزی را از بین برد. در 6 تا 10 ژوئن 1816 در کبک کانادا 30 سانتی متر برف بارید و کانادا یکی از سردترین تابستانهای خود را پشت سر گذاشت.

جمعیت اندونزی بعد از سال 1815 به سرعت افزایش یافت و بر اساس آمار حدود 50 برابر شد . جمعیت فعلی اندونزی 225 میلیون نفر است که از این تعداد 130 میلیون نفر در جزیره جاوا یعنی محدوده آتشفشان تامبورا زندگی می کنند و چنانچه این آتشفشان فعال شود ، فاجعه ای بزرگ به وقوع خواهد پیوست .

جدول سنجش آتشفشان ها

نام طراحان جدول محاسبه انفجار Chris Newhall + Steve Self می باشد انفجار آتشفشان توبا در سوماترا، هفتاد و چهارهزار سال پیش به این درجه (8)  رسیده است. پیش از انفجار توبا دو انفجار دیگر توسط آتشفشان یلوستون با قدرت 8 درجه اتفاق افتاده است.

فوران‌هاي شديدي مانند توبا و حتي بزرگتر مي‌توان انتظار داشت شرايطي مانند انفجارهاي عظيم اتمي ايجاد كند، هر چند ذرات گرد و غبار آتشفشاني پايداري طولاني‌تري نسبت به دود انفجارات هسته‌اي دارند. بزرگترين فوران‌ها كه فوران‌هاي شديد ناميده مي‌شوند ممكن است نتايج جهاني داشته باشند و سبب ايجاد زمستان‌هاي آتشفشاني مانند آنچه اخيراً تحت عنوان «زمستان‌هاي اتمي» پيشنهاد شده است شود.

خلاصه:

آتشفشان با زلزله رابطه مستقیم دارد. زلزله های متعدد و شدید موجب شکست لایه های لیتوسفر زمین و رانده شدن مواد مذاب به سطح آن می شود. بطور متوسط هر هزار سال یک بار آتشفشانهای بزرگ با قدرت 7 درجه اتفاق می افتد. در اثر فوران آتشفشان مقادیر زیادی بخار آب و سولفور وارد جو و لایه استراتوسفر  شده و موجب بارش بارانهای اسیدی و از بین رفتن گیاهان و خشکسالی و آلودگی آبهای آشامیدنی می گردد.

آتشفشانهای عظیم صداهایی شدید تولید می کنند که حتی از فاصله 2600 کیلومتری قابل شنیدن است. آتشفشانهای عظیم در هر فوران، در چند مرحله و بین یک هفته تا دو هفته فعالیت می کنند. ارتفاع ستون دود و آتش یک آتشفشان با درجه 7 ، بین  25 تا 35 کیلومتر است و حداقل 100 تا 160 کیلومتر مکعب سنگ و ماگما و خاکستر و ذرات بخار آب را به هوا پرتاب می کند. ذرات خاکستر با جریان باد به همه نقاط زمین رسیده و به دلیل جلوگیری از رسیدن نور خورشید به زمین، دمای هوا به شدت پایین می آید. در نقاط نزدیکتر به آتشفشان و تا شعاع ششصد کیلومتری به دلیل وجود ذرات خاکستر ، تا  چند روز هوا قیرگون و به شدت تاریک می گردد و نور خورشید به زمین نمی رسد و موجب پیدایش پدیده شبهای طولانی می گردد . پدیده های نوری، شفق ، غروب رنگانگ خورشید و سرخی آسمان به دلیل ذرات معلق در جو و قانون شکست نور موجب بروز اشکال متنوعی در آسمان خواهد شد. پوششهای گیاهی و محصولات کشاورزی در اثر بارانهای اسیدی و سرمای هوا از بین رفته و سرما تا مدتها موجب خشکسالی و قحطی وکمبود مواد غذایی می شود. سرما و وجود ذرات بخار آب در جو موجب بارش بارانهای شدید می شود . مه  ( دود ) غلیظی آسمان را فرا گرفته و  خورشید از دید ساکنان زمین تیره شده و لکه های خورشیدی در سطح آن، به راحتی و با چشم غیر مسلح دیده می شود. این لکه ها می تواند تصاویر و اشکال متنوعی را در سطح خورشید ایجاد نماید. در فورانهای با قدرت 7 درجه کسوف یا گرفتگی خورشید اتفاق می افتد. این کسوف ناشی از نرسیدن نور خورشید به زمین به دلیل غلظت ذرات معلق در هوا بوده و کسوفی غیر عادی و غیر وقت است و با کسوف حاصل از قرار گرفتن ماه بین زمین و خورشید تفاوت دارد . خروج مقادیر عظیم مواد مذاب و سنگ و خاک موجب نشست دهانه آتشفشان ( خسف ) می شود . بر اثر نشست مقادیر زیادی از کوه آتشفشان، زلزله و امواج شدیدی در اقیانوس ایجاد می شود (تسونامی) درحدیثی از این پدیده با عنوان" غرق شدن زمین در دریا" تعبیر شده . اثرات آتشفشان بزرگ می تواند از یک سال تا چند سال ادامه یابد. ذرات خاکستر معلق در هوا  در اثر ورود به موتورهای هواپیما می تواند موجب سقوط هواپیما گردد. ارتباطات رادیویی و ماهواره ای به دلیل ذرات معلق به سختی برقرار شده و یا قطع می گردد. به دلیل تاثیر ذرات معلق در لایه استراتوسفر امواج صوتی تا مدتی قابل انعکاس نخواهند بود. تغییرات جوی و سرما به حدی است که در تابستان برف خواهد بارید و تابستانی وجود نخواهد داشت. گازهای سمی و سولفور حاصل از آتشفشان موجب آلودگی آبهای آشامیدنی و بیماریهای فراگیر شده و علاوه بر انسانها و گیاهان، دامها و حیوانات زیادی که به نوعی منابع غذایی بشر هستند تلف خواهند شد .

منبع: ویکی پدیا

ادامه دارد ...