گروه معارف - رجانیوز: و از جمله حوادثی که احتمالا به رخدادهای ایران مرتبط باشد، «آتش مشرق» قبل ظهور است که البته درباره آن حداقل سه دیدگاه مهم، مطرح است. توضیح اینکه:در احادیث فریقین شیعه و اهل‌سنت و در زمره سلسله حوادث قبل از ظهور از «عمود آتش مشرق» سخن به میان آمده است. ضرورت واکاوی «آتش مشرق» قبل ظهور بدان جهت اهمیت مضاعف دارد که خود نشانه‌ای است بر آغاز قحطی و گرسنگی در جهان (سنة الجوع) و باید ذخایر استراتژیک غذایی و تدابیر اقتصادی از طرف حکومت‌ها انجام شود که البته ناشی از وقوع جنگ جهانی (هرج الروم) قبل از «سنة‏ الجوع» است که در اثر آن، مرگ سفید (طاعون) و مرگ سرخ (جنگ و خونریزی) در گستره جهانی رخ خواهد داد.

مساله اصلی پژوهش حاضر، تبین و تحلیل «آتش مشرق» قبل از ظهور با نگاه آینده‌پژوهانه مهدوی است. پرسش اساسی این است: عمود آتش مشرق، آیا اشاره به پدیده فلکی و نجومی دارد یا حادثه صنع بشری (حمله نظامی) یا انفجار هسته‌ای؟

دیدگاه اول: پدیده فلکی است و ادعا می‌کنند مرتبط با موضوع «ستاره دنباله‌دار» (النجم ذو الذنب) است.

دیدگاه دوم: هویت جنگی؛ مطابق این دیدگاه، گزاره «آتش مشرق» در میراث آینده‌پژوهی مهدوی، آیا تقابل نظامی با دشمن خواهد بود یا در واقع تلمیحی است به نقشه تدارک حمله از سوی دشمن به مناطق شیعی؟ سه احتمال مهم مطرح است:1.وقوع آتش در عربستان؛ 2.حمله به ایران؛ 3.حمله ایران به دشمن.

در این نوشتار با روش کتابخانه‌ای و رویکرد توصیفی-تحلیلی و با استناد به منابع معتبر، کوشش خواهد شد اقوال مختلف، نقد و بررسی گردد.

نسخه‌شناسی گزاره «آتش مشرق» قبل ظهور

منابع شیعی

گزاره آتش مشرق در الغیبة نعمانی نقل شده است؛ در دیگر کتب حدیثی شیعه[1] از جمله کتاب نوادر الأخبار[2] فیض کاشانی، کتاب إثبات‏ الهداة‏[3] حر عاملی، نیز تکرار شده است:

عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ أَنَّهُ قَالَ: إِذَا رَأَيْتُمْ نَاراً مِنْ قِبَلِ الْمَشْرِقِ شِبْهَ الْهُرْدِيِّ الْعَظِيمِ تَطْلُعُ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ أَوْ سَبْعَةً فَتَوَقَّعُوا فَرَجَ آلِ مُحَمَّدٍ إِنْ شَاءَ اللَّه‏.[4]

از ابوبصیر به نقل از امام باقر: هنگامیکه نشانه آتش عظیم و بزرگ در آسمان از سمت مشرق دیدید که بین 3 تا 7 روز ادامه داشت، فرج آل‌محمد و ظهور امام مهدی را توقع داشته باشید.

عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ... قَالَ: إِذَا رَأَيْتُمْ عَلَامَةً فِي السَّمَاءِ نَاراً عَظِيمَةً مِنْ قِبَلِ الْمَشْرِقِ تَطْلُعُ لَيَالِيَ فَعِنْدَهَا فَرَجُ النَّاسِ وَ هِيَ قُدَّامَ الْقَائِمِ بِقَلِيلٍ.[5]

از ابوبصیر به نقل از امام صادق: هنگامیکه نشانه آتش عظیم و بزرگ در آسمان از سمت مشرق دیدید که برای چند شبانه‌روز ادامه داشت، در آن هنگام، فرج مردم و نزدیکی‌های ظهور قائم است.

البته گزاره آتش مشرق از منفردات نعمانی نیست بلکه محتوای آن با سند دیگر نیز در کتاب الإرشاد شیخ مفید، کتاب إعلام الورى طبرسی، کتاب سرور أهل الإیمان نیلی‌نجفی و کتاب إثبات‏ الهداة‏ حر عاملی نیز تکرار شده است:

العَلَاءُ بْنُ رَزِينٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا علیهما السلام قَالَ: إِذَا رَأَيْتُمْ نَاراً مِنَ الْمَشْرِقِ كَهَيْئَةِ الْمُرْدِيِّ الْعَظِيمِ تَطْلُعُ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ أَوْ سَبْعَةً -الشَّكُّ مِنَ العَلَاءِ (فی نسخة اخری: الشک من الراوی)[6]- فَتَوَقَّعُوا فَرَجَ آلِ مُحَمَّد.[7]

عن الحسن بن محبوب عَنْ [العَلَاءُ بْنُ رَزِينٍ] عَنْ مُحَمَّدِ [بْنِ مُسْلِمٍ] عَنْ أَحَدِهِمَا قَالَ: إِذَا رَأَيْتُمْ نَاراً كَهَيْئَةِ الهودة الْعَظِيمِ تَطْلُعُ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ أَوْ سَبْعَةً - بالشك من الراوي- فَتَوَقَّعُوا فَرَجَ آلِ مُحَمَّد إنّ اللّه عزيز حكيم.[8]

عن الإرشاد شیخ مفید: نَارٌ تَظْهَرُ بِالْمَشْرِقِ طَوِيلًا وَ تَبْقَى فِي الْجَوِّ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ أَوْ سَبْعَةَ أَيَّامٍ.[9]

شایان ذکر است، گزارش شیخ مفید[10] در دیگر کتب حدیثی شیعه همچون: روضة الواعظین[11] ابن‌فتال نیشابوری، تاج الموالید[12] طبرسی، الملاحم و الفتن[13] ابن‌طاووس، کشف الغمة[14] اربلی، صراط المستقیم[15] عاملی، تاریخ الائمة[16]، نوادر الأخبار و الوافی[17] فیض کاشانی، إثبات‏ الهداة[18]‏ حر عاملی، مختصر کفایة المهتدی[19] میرلوحی، کشف الحق[20] خاتون‌آبادی، رياض الأبرار[21] جزائری و بحارالأنوار[22] مجلسی نیز ذکر شده است.

منابع اهل‌سنت

در کتب اهل‌سنت همچون فیض القدیر مناوی، المعجم الأوسط‏ طبرانی، أمالی الشجری و ... نیز به فور گزاره آخرالزمانی «آتش مشرق» نقل شده است:

إِذَا رَأَيْتُمْ عَمُودًا أَحْمَرَ قِبَلَ الْمَشْرِقِ فِي رَمَضَانَ فادَّخِرُوا طَعَامَ سَنَتِكُمْ فَإِنَّهَا سَنَةُ جُوعٍ.[23]

إِذَا رَأَيْتُمْ عَمُودًا مِنْ نَارٍ مِنْ قِبَلِ الْمَشْرِقِ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ فِي السَّمَاءِ فَأَعِدُّوا مِنَ الطَّعَامِ مَا اسْتَطَعْتُمْ فَإِنَّهَا سَنَةُ جُوعٍ.[24]

سَتَبْدُو آيَةٌ عَمُودًا مِنْ نَارٍ يَطْلُعُ مِنْ قِبَلِ الْمَشْرِقِ يَرَاهُ أَهْلُ الْأَرْضِ كُلُّهُمْ فَمَنْ أَدْرَكَ ذَلِكَ فَلْيُعِدَّ لِأَهْلِهِ طَعَامَ سَنَةٍ.[25]

اذَا رَأَيْتُمْ من السَّمَاءِ نَاراً عَظِيمَةً مِنْ قِبَلِ الْمَشْرِقِ تَطْلُعُ لَيَالِيَ فَعِنْدَها قدّام المهديّ.[26]

إِذَا رَأَيْتُمْ عَمُودًا مِنْ قِبَلِ الْمَشْرِقِ فِي السَّمَاءِ مِثْلَ النَّارِ فِي رَمَضَانَ فَأَعِدُّوا طَعَامَ سَنَتِكُمْ فَإِنَّهَا تَكُونُ سَنَةَ جُوعٍ.[27]

هنگامیکه عمود آتش از سمت مشرق در ماه رمضان قبل ظهور دیدید که برای همه اهل زمین نیز قابل رویت و مشاهده است، ذخیره غذایی یک‌سال را تهیه کنید که سال قحطی (سنة جوع) در پیش است.

همچنین در دیگر کتب اهل‌سنت از جمله: الفصول المهمه[28]، فرائد فوائد الفکر[29] نیز به نقل از پیامبر و امام باقر و امام صادق نقل شده است.[30]

گزاره آتش مشرق با عبارت های گوناگون (آية الحدثان، عمود النار، العمود الأحمر) نقل شده است. و در منابع اهل‌سنت بیشتر بر وقوع رخداد آتش مشرق در ماه رمضان و رابطه آن با سنة الجوع (سال قحطی و گرسنگی) بیشتر تاکید شده است؛ البته در ادامه به شباهت‌ها و تفاوت‌های گزارش شیعی با منابع اهل‌سنت نیز اشاره خواهد شد.

اشتراکات و افتراقات گزارش آتش مشرق در منابع شیعه و اهل‌سنت

استشهاد به روایات اهل‌سنت، فقط زمانی موجه و صحیح است که مضمون آن در روایات اهل‌بیت نیز وجود داشته باشد. بنابراین، اثبات موضوعی در روایات اهل‌سنت، بدون توجه به روایات اهل‌بیت، صحیح نیست.

در موضوع این نوشتار نیز با مراجعه به منابع معتبر شیعی، در نگاه اول، احتمال «وحدت محتوایی» و اشتراک مضمونی گزاره آتش مشرق در شیعه با اهل‌سنت تقویت می‌شود:

إِذَا رَأَيْتُمْ عَلَامَةً فِي السَّمَاءِ نَاراً عَظِيمَةً مِنْ قِبَلِ الْمَشْرِقِ تَطْلُعُ لَيَالِيَ فَعِنْدَهَا فَرَجُ النَّاسِ وَ هِيَ قُدَّامَ الْقَائِمِ بِقَلِيلٍ.[31]

لَا بُدَّ أَنْ يَكُونَ قُدَّامَ الْقَائِمِ سَنَةٌ يَجُوعُ فِيهَا النَّاسُ وَ يُصِيبُهُمْ خَوْفٌ شَدِيدٌ مِنَ الْقَتْل[32]؛ الْجُوعُ فَقَبْلَ قِيَامِ الْقَائِم‏.[33]

إِذَا رَأَيْتُمْ عَمُودًا أَحْمَرَ قِبَلَ الْمَشْرِقِ فِي رَمَضَانَ فادَّخِرُوا طَعَامَ سَنَتِكُمْ فَإِنَّهَا سَنَةُ جُوعٍ.[34]

سَتَبْدُو آيَةٌ عَمُودًا مِنْ نَارٍ يَطْلُعُ مِنْ قِبَلِ الْمَشْرِقِ يَرَاهُ أَهْلُ الْأَرْضِ كُلُّهُمْ فَمَنْ أَدْرَكَ ذَلِكَ فَلْيُعِدَّ لِأَهْلِهِ طَعَامَ سَنَةٍ.[35]

بنابراین، احتمال اینکه «عمود آتش مشرق» در ماه رمضان باشد و بعد از آن نیز سنة الجوع (سال قحطی) در پیش است، تقویت می‌شود. اما واضح است این مقدار اشتراک، الزاما به معنای وحدت محتوایی نیست البته دلیلی هم بر تفاوت وجود ندارد.

نهایت امر این است با مقایسه درمی‌یابیم هرچند منابع فریقین اشتراک‌نظر دارند که آتش مشرق با فرج آل‌محمد و ظهور مرتبط است اما مصادر شیعی به زمان وقوع آتش مشرق در ماه رمضان تصریح ندارند.

اعتبارسنجی «سندی» آتش مشرق

لازم به ذکر است گزاره «آتش مشرق قبل ظهور» در الغیبة نعمانی و اعلام الوری طبرسی، سه طریق دارد: الف. سند اول (ابی‌حمزه بطائنی از ابوبصیر از امام باقر) چون در دوران استقامت بوده، حدیث موثق است؛ ب. سند دوم (وهیب بن حفص از ابوبصیر از امام صادق) از نظر سندی، حدیث صحیح و معتبر است[36]؛ ج. سند سوم (العلاء بن رزین از محمد بن مسلم از امام باقر یا امام صادق) از نظر سندی، حدیث صحیح و معتبر است.[37]

آتش مشرق: صنع بشری (هویت جنگی)

مقصود از مشرق: ایران یا سایر کشورهای مشرق جغرافیایی؟

در تراث حدیثی، مقصود از «مشرق» به حسب قرائن و نسبت به مکان صدور حدیث، تشخیص داده می‌شود و نمی‌توان در محدوده خاصی منحصر شود؛ مهمترین احتمالات در تعیین «محدوده جغرافیایی مشرق» از این قبیل است:

1. احتمال اول: چون مخاطب (راوی) و امام معصوم (امام باقر و امام صادق) در حجاز بوده است، مقصود مناطق شرق عربستان است.[38]

2. احتمال دوم: بنابر احادیث هم‌خانواده در تراث مهدوی، مراد ایران است[39] کما اینکه در احادیث دیگر نیز از ایران و قوم سلمان فارسی به ارض مشرق تعبیر شده است.[40]

3. احتمال سوم: جمیع بلاد مشرق (همه سرزمین‌ها اعم از مناطق دریایی و خشکی در مشرق جغرافیایی)[41]؛ بنابراین همه کشورها در شرق حجاز و جزیرة‏العرب می‌تواند مقصود باشد از جمله ایران و عراق که نیز جزو بلاد مشرق نسبت به کشور عربستان می‌باشند.

آتش از مشرق: هویت جنگی

برخی از محققین نیز «عمود آتش در آسمان»، را پدیده فلکی می‌دانند و معتقدند: این قبیل روایات را می‌توان در پیوند با موضوع «ستاره دنباله‌دار» (النجم ذو الذنب) مورد بررسی قرار داد[42] ؛ که البته این دیدگاه در جای خود قابل بررسی است و نیازمند نوشتاری مستقل و جداگانه است.

البته «نار» به معنای حقیقی آن یعنی وقوع آتش‌سوزی طبیعی هرچند محتمل است لکن به قرائن «درون متنی» همچون واژه الهردی (آتش سرخ و زرد به رنگ زعفران)، زبانه کشیدن شعله‌های آتش در آسمان به گونه‌ای که توجه بیشتر مردم زمین را به خود جلب می‌کند، دستور ذخیره غذایی به مدت یک‌سال (سنة الجوع)[43]، همگی حاکی از وقوع جنگ دارد. خود سال گرسنگی و قحطی در جهان (سنة‏ الجوع) نشانگر این است که هویت آتش مشرق، آتش جنگی است. زیرا گرسنگی و قحطی در ابعاد جهانی به صرف آتش‌سوزی و حریق و یا گدازه‌های آتشفشانی[44] در «منطقه‌ای خاص» رخ نخواهد داد بلکه در واقع نار مشرق اشاره به این مهم دارد که امنیت جهانی به خطر افتاده است که اینچنین موجب جوع و قحطی خواهد شد.

قرائن «برون متنی» یعنی به قرینه سایر احادیث که از وقوع جنگ های خانمان‌سوز قبل ظهور گزارش شده نیز موید است. ضمن اینکه سخن از «فرج الناس و فرج آل محمد»، مناسبتی با آتش‌سوزی چندروزه ندارد بلکه آتش‌سوزی طبیعی، قرن‌ها است که به وقوع می‌پیوندد. و در واقع سخن از «فرج الناس» بیانگر این است این آتش، نه تنها متوجه دشمنان امام عصر است بلکه متوجه «دشمنان بشریت» خواهد بود که بعد از آن به سبب شکست «ظالم جهانی»، چنین گشایشی ایجاد خواهد شد و این نیز خود قرینه دیگری است که مقصود آتش‌سوزی طبیعی نیست. از اینرو تعبیر «آتش مشرق قبل ظهور» اشعار به درگیری نظامی و جنگ دارد؛ و احتمال آتش‌سوزی طبیعی، احتمال ضعیف و بلکه منتفی است.

آتش در مشرق یا آتش از مشرق؟

سوال و ابهام اساسی دیگر این است که، آتش در مشرق است یا از سمت مشرق روانه می‌شود؟ (نار فی المشرق او نار من المشرق) کدام مقصود است؟ یعنی آتشی که از ناحیه دشمن بر منطقه مشرق فرود می‌آید و 3-7 روز طول می‌کشد یا آتشی که از سمت مشرق به دشمنان فرود خواهد آمد؟ شواهد تقویت فرض دوم یعنی آتشی که از سمت مشرق به دشمنان وارد می‌شود:

إِذَا رَأَيْتُمْ نَاراً مِنْ قِبَلِ الْمَشْرِق ...[45] إِذَا رَأَيْتُمْ عَلَامَةً فِي السَّمَاءِ نَاراً عَظِيمَةً مِنْ قِبَلِ الْمَشْرِق ... .[46]

از طرفی با جستجو در میراث حدیثی شیعه، به موادر مشابه‌ای نیز دست می‌یابیم که این دیدگاه را تقویت می‌کند از جمله، در تراث مهدوی، عبارت «من قبل المشرق» در احادیث دیگر نیز تکرار شده است و کاملا واضح است که از «سمت، ناحیه و جهت مشرق» مراد است:

الْمَهْدِيُّ ... يَكُونُ مَبْدَؤُهُ مِنْ قِبَلِ الْمَشْرِق‏.[47]

مبداء و زمینه‌سازی حکومت امام مهدی از سمت مشرق است.

اما ممکن است بیان شود: «نار من المشرق» احتمال دارد حمله دشمن به ایران و مقاومت شیعی نیز باشد زیرا در اینصورت نیز مردم آتشی را از مشرق (ایران) می‌بینند. لکن ترجیح معنای عرفی «نار من قبل المشرق»، یعنی آتش از سمت مشرق به سوی دشمن است. در لسان احادیث نیز اینگونه تعابیر وجود دارد. به عنوان مثال، عبارت حدیثی «رایات من قبل خراسان»[48] آیا مقصود حرکت به سمت مکان دیگری (عراق) می‌باشد.

آیا آمریکا، عراق را به میدان جنگ تبدیل خواهد کرد؟

قرائن درون متنی دال بر فرض دوم است. و در صورت اندک آشنایی با لسان احادیث اهل‌بیت، عبارت «من قبل المشرق»، ترجیحا مقصود صدور آتش از ناحیه مشرق (ایران) به سوی دشمن است و نه وقوع آتش در سرزمین مشرق. لغت نیز بر همین معنا استوار است.[49]

بنابراین درباره گزاره نار (آتش) مشرق اگر کنایه از جنگ است، دو احتمال مطرح است: صدور جنگ از سمت مشرق یا وقوع جنگ در مشرق؟ و نیز با توجه به حرف «مِنْ»، عبارت بدین‌گونه خواهد بود: جنگ از سمت مشرق[50] یا جنگ در منطقه مشرق[51]. البته هرچند فرض دوم ترجیح دارد لکن هر دو دیدگاه قابل‌جمع است و فرقی ندارد. زیرا در هر صورت آتش و جنگ در ناحیه مشرق برای مردم و اهل زمین قابل رویت خواهد بود.

دیدگاه‌های مختلف درباره آتش جنگ مشرق قبل ظهور

اما صرفنظر از آنچه بیان گردید، با فرض اینکه هویت آتش مشرق قبل ظهور، هویت جنگی است، چهار دیدگاه مهم مطرح است:

دیدگاه اول: آتش شرق حجاز قبل ظهور

هرچند مکان وقوع این آتش عظیم، به طور دقیق مشخص نشده است که در کدام کشور واقع خواهد شد؟ لکن قائلین دیدگاه اول با استناد به گزاره حدیثی وقوع آتش در حجاز (عربستان)، بیان می‌کنند که مقصود از آتش مشرق، احتمالا انفجار میادین نفتی در عربستان[52] مقصود است:

إِذَا وَقَعَتِ النَّارُ فِي حِجَازِكُمْ وَ جَرَى الْمَاءُ فِي نَجَفِكُمْ فَتَوَقَّعُوا ظُهُورَ قَائِمِكُمْ[53]؛ إذا مَلَأَ نَجَفَكُمُ السَّيلُ وَالمَطَرُ وظَهَرَتِ النّارُ بِالحِجازِ ... فَتَوَقَّعوا ظُهورَ القائِمِ المُنتَظَر.[54]

آتش حجاز قبل ظهور

لازم به ذکر است، وقوع آتش در حجاز در منابع معتبر اهل سنت همچون صحیح بخاری و صحیح مسلم[55] نیز گزارش شده است. البته بیان گردید اطلاق مشرق بر مناطق شرقی حجاز (عربستان)، احتمال ضعیفی است. و اصولا آیا در احادیث، لفظ مشرق برای حجاز استعمال شده است؟ در لسان احادیث، مشرق به مناطق ایران، خراسان قدیم و ... بیشتر اطلاق می‌شده است و اهل‌بیت برای مناطق عربستان از واژه حجاز و جزیرة‏العرب استفاده کرده‌اند. از اینرو احتمال دارد وقوع گزاره آتش در عربستان متفاوت از آتش مشرق قبل ظهور قلمداد شود.

دیدگاه دوم: آتش آذربایجان قبل ظهور

این دیدگاه بیان می‌کند با توجه به اینکه منطقه آذربایجان قدیم، جزو بلاد مشرق بوده است[56]، به قرینه گزاره حدیثی وقوع «آتش فتنه در آذربایجان»[57]، مقصود از آتش مشرق، همان آتش جنگ در آذربایجان قبل ظهور است. و در دلیلی عجیب بیان می‌کنند، راویان نار مشرق و نار آذربایجان، مشترک و یکی هستند[58]؛ از اینرو اتحاد مضمونی را ثابت می‌دانند که در واقع یک مفهوم به دو بیان مختلف ذکر شده است.

جواب واضح است: سیاق دو گزاره با هم فرق دارد؛ در گزاره «آتش آذربایجان» دعوت به سکون و عدم مداخله نظامی شده است در حالیکه در گزاره «آتش مشرق» سخن از فرج آل‌محمد (گشایش شیعه) و دعوت به اتخاذ برنامه اقتصادی برای مقابله به تهدیدات سال قحطی شده است.

اما ممکن است اینگونه پاسخ داده شود: اگر در فتنه آتش آذربایجان قبل ظهور از سلاح هسته‌ای و حمله اتمی استفاده گردد، آنگاه شعله‌های انفجار هسته‌ای شبیه توصیف گزاره آتش مشرق (الهردی: آتش به رنگ سرخ و زرد) است و باید بعد از آن ذخیره مواد غذایی برای یک‌سال انجام شود.

و البته درباره آتش فتنه و جنگ در آذربایجان قبل ظهور -که از گسل‌های فعال شرارت جنگ جهانی در قبل ظهور خواهد بود- به تفصیل در نوشتاری مستقل و جداگانه، بحث و گفتگو شده است.[59]

دیدگاه سوم: حمله دشمن به ایران و محور مقاومت شیعی

دیدگاه سوم، نگاه بسیار متفاوتی را نسبت به دو دیدگاه پیشین، ابراز و بیان می‌نماید: مقصود از آتش مشرق، به قرینه اینکه مشرق در تراث مهدوی به ایران نیز اطلاق شده است، می‌تواند حمله دشمن تلقی شود. البته مدافعان این نظریه در تقویت این دیدگاه سوم می‌کوشند به شواهدی از میراث حدیثی، نیز استناد نمایند که به اجمال[60] فقط یکی از ادله قائلین این دیدگاه نقد و بررسی خواهد شد:

استناد به توقیع امام عصر به شیخ مفید

در کتاب الاحتجاج طبرسی و در توقیع منسوب امام عصر به شیخ مفید، ضمن ارائه دستورات و برشمردن وظایف شیعیان، به وقوع رویدادها و اخبار غیبی در «جغرافیای ظهور» نیز اشاره می‌شود؛ از جمله: در ماه جمادی از آسمان و زمین، علامت‌هایی آشکار می‌شود. قوم مشرق (ایرانیان)، محزون و غمگین می‌شوند. بعد حوادثی در عراق رخ می‌دهد و «مارقین» بر بخشی از امور عراق مسلط می‌شوند که مخالف محور مقاومت شیعی هستند. درباره عبارت «مرّاق عن الاسلام (خارج از اسلام) و تسلط آنها بر عراق، دو احتمال مطرح است: 1. مرّاق یعنی مسلمان (همچون خوارج که مارقین نام گرفتند) اما مخالف جریان زمینه‌ساز شیعی که با کودتا یا تزویر بر قدرت مسلط خواهند شد؛ 2. مرّاق یعنی غیرمسلمانان همچنانکه درباره همپیمان غربی یهود نیز «مارقة الروم» اطلاق شده است. البته جمع بین دو احتمال نیز امکان‌پذیر است (جریان درون مذهبی مخالف محور مقاومت شیعی در عراق که از حمایت غربی‌ها نیز برخوردار هستند).

آیا ترامپ برای انحراف افکار عمومی آمریکا، قصد حمله دارد؟

تضعیف جبهه حق در امور عراق ادامه دارد تا اینکه یکی از سران شرور مخالف شیعه -و به قرینه اینکه در ادامه سخن از باز شدن حج است، می‌توان دریافت راه حج قبل از آن بسته بوده است - در عربستان سعودی به هلاکت می‌رسد؛ آنگاه حوادثی شگرف و خشنوده‌کننده برای شیعیان آغاز خواهد شد:

إِذَا حَلَّ جُمَادَى الْأُولَى مِنْ سَنَتِكُمْ هَذِهِ فَاعْتَبِرُوا بِمَا يَحْدُثُ فِيهِ وَ اسْتَيْقِظُوا مِنْ رَقْدَتِكُمْ لِمَا يَكُونُ فِي الَّذِي يَلِيهِ سَتَظْهَرُ لَكُمْ مِنَ السَّمَاءِ آيَةٌ جَلِيَّةٌ وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلُهَا بِالسَّوِيَّةِ وَ يَحْدُثُ فِي أَرْضِ الْمَشْرِقِ مَا يَحْزُنُ وَ يُقْلِقُ وَ يَغْلِبُ مِنْ بَعْدُ عَلَى الْعِرَاقِ طَوَائِفُ عَنِ الْإِسْلَامِ مُرَّاقٌ تَضِيقُ بِسُوءِ فِعَالِهِمْ عَلَى أَهْلِهِ الْأَرْزَاقُ ثُمَّ تَنْفَرِجُ الْغُمَّةُ مِنْ بَعْدُ بِبَوَارِ طَاغُوتٍ مِنَ الْأَشْرَارِ ثُمَّ يُسَرُّ بِهَلَاكِهِ الْمُتَّقُونَ الْأَخْيَارُ وَ يَتَّفِقُ لِمُرِيدِي الْحَجِّ مِنَ الْآفَاقِ مَا يُؤَمِّلُونَهُ مِنْهُ عَلَى تَوْفِيرٍ عَلَيْهِ مِنْهُمْ وَ اتِّفَاقٍ وَ لَنَا فِي تَيْسِيرِ حَجِّهِمْ عَلَى الِاخْتِيَارِ مِنْهُمْ وَ الْوِفَاقِ شَأْنٌ يَظْهَرُ عَلَى نِظَامٍ وَ اتِّسَاق.[61]‏

چون ماه جمادى الاولى فرا رسيد، بايد از آنچه روى می‌دهد، عبرت بگيريد و از آنچه بعد از آن واقع مى‏شود، از خواب غفلت بيدار شويد (هوشیار باشید). علامت آشكارى از آسمان براى شما پديد مى‏آيد و نظير آن در زمين نيز ظاهر مى‏گردد. و حوادثی در سرزمین مشرق اتفاق می‌افتد که موجب غم و اندوه است و مردم را به وحشت مى‏اندازد. آنگاه بی‌دینان بر عراق مسلط می‌گردند و بواسطه سوءاعمال آنها اهل عراق دچار سختی در معيشت و کمبود رزق مي‌شوند، سپس اين محنت با مرگ يكى از اشرار از ميان مي‌رود و از مرگ او، پرهيزكاران و شیعیان خشنود مي‌گردند، و مردمى كه از اطراف عالم آرزوى حج بيت‌اللَّه دارند، به آرزوى خود مي‌رسند و به حج مي‌روند.

یکی از «ادله علمی» قائلین به اتحاد مضمونی آتش مشرق با حمله دشمن به مناطق شیعی را ذکر کردیم. البته ناگفته نماند برخی افراد و جریان‌ها از نگاه آکادمیک و علمی خارج شده و صرفا با «اغراض سیاسی»[62] در جهت مخالفت با انقلاب زمینه‌ساز و تضعیف جبهه حق، در ترویج دیدگاه سوم می‌کوشند، در حالیکه می‌بایست طرح این نوع دیدگاه‌های متفاوت در کرسی‌های نظریه‌پردازی و با حضور صاحب‌نظران و نیز رعایت موازین علمی و اجتهادی، به بحث و گفتگو و تبادل آراء و اندیشه در این‌باره پرداخت.

ظاهر بر این است در عصر غیبت کبری، فقط توقیع برای شیخ مفید صادر شده است[63]. اما از طرفی چون توقیع در حدود هزار سال پیش نقل شده و مشتمل بر «ملاحم و اخبار غیبی» بوده است[64]، به مقتضای قرائن و نیز نقل متن توقیع در کتاب معتبر احتجاج، و البته قبل از آن، وجود بخشی از متن توقیع در کهن‌ترین نسخه مصباح طوسی[65]؛ بنابراین از آنجا که این توقیعات منسوب به امام عصر است، انکار قطعی آن روا نیست[66] اما اثبات شدنی نیز نیست[67]؛ البته کماکان، درباره صحت و انتساب توقیع، جای گفتگو و بررسی بیشتری وجود دارد.[68]

اشتمال توقیع بر ملاحم و اخبار غیبی؟

صرفنظر از «انتساب صدور قطعی» توقیع برای شیخ مفید، سوال مهمی مطرح می‌شود که: این فقره از توقیع برای رویدادهای قبل ظهور است یا مربوط به دوران شیخ مفید؟

ظاهر عبارت «سنتکم»، بر این است که مربوط به حوادث عصر شیخ مفید است[69] و نه زمان قبل ظهور؛ بویژه اینکه در این توقیع، ذکری از نشانه‌های ظهور نیست که بیانگر این باشد سخن از رخدادهای متصل به ظهور است؛ اما ممکن است چنین مطرح شود: با تتبع در میراث مهدوی، درمی‌یابیم قاعده «تکرار تاریخ»[70] در برخی گزاره‌های مهدوی نیز جاری است از جمله تکرار «حکومت مکر و خدعه بنی‌عباس در آخرالزمان» که در کلام امام معصوم به صراحت تاکید شده است.[71]

صرفنظر از پذیرش یا عدم پذیرش قاعده «تکرار تاریخ» و سرایت آن به گزاره های مهدوی -که نیازمند گفتگو و بررسی بیشتری است- اما سوالی مطرح می‌شود: آیا در عصر شیخ مفید، مورخین و تاریخ‌نگاران، چنین حوادثی را در ارض مشرق (ایران) و عراق ثبت کردند که بعد از آن، نیز هلاک و مرگ یکی از حاکمان مخالف شیعه نیز ثبت شده باشد و بعد از مرگ وی، راه حج که برای مدتی بسته شده است، باز شود؟

خاندان پادشاهی عربستان

سیدمحمد صدر، مشرق را ایران دانسته و حادثه حزن‌انگیز را نیز به جنگ‌های زمان شیخ مفید در دوران حکومت آل‌بویه مرتبط می‌داند که با هجوم و حمله سلجوقیان به ایران، سلطان طغرل سپس وارد عراق گردید و جنایت‌های بی‌شماری انجام داد و مردم عراق با سختی معیشت و قحطی مواجه شدند تا اینکه طغرل به هلاکت رسید و بعد از چند سال، شیعیان توانستند به حج مشرف شوند.[72]

البته سید محمد صدر در کتاب تاریخ الغیبة، هرچند سعی کرده است، رویدادهای تاریخی آن زمان را کشف و با متن توقیع، شرح دهد لکن درباره «رویداد آسمانی و زمینی» و انطباق آن با تاریخ، با سختی و تناقض مواجه شده است. شهید صدر ثانی، بیان می‌کند: «تاريخ، رويداد روى زمين را چنين بازگو مى‏كند كه: در نيمه همان ماه جمادى الاولى، درياى شور طغيان كرده و آب به ايله رسيد و بعد از دو روز وارد شهر بصره گرديد. رويداد آسمانى نيز عبارت از سقوط پى‏درپى شهاب‌هاى آسمانى است كه مورّخين از آنها به سقوط ستاره‏ها تعبير كرده‏اند، كه به هنگام سقوط، صداهاى هولناكى همراه با رؤيت روشنايى شديدى، شنيده مى‏شد. اين رویداد آسمانی در سال صدور نامه نبوده است بلکه چند سال بعد در سال 417 رخ داده است»؛ اما گویا وی متوجه ضعف استدلال خویش می‌شود و در صدد رفع آن بر می‌آید. وی در ادامه می‌نویسد: «اگر اشکال شود: ظاهر عبارت نامه حضرت در آن است كه اين رويدادها در همان ماه جمادى الاولى سال 410 واقع خواهد شد. در پاسخ دو احتمال مطرح خواهد شد: يا ظاهر عبارت نامه در مورد رويدادهاى آسمانى ناديده می‌گيريم و براى صدق و صحت عبارت، همان رويداد زمينى را در آن سال كافى بدانيم؛ و نیز این احتمال مطرح است در جمادى الاولى آن سال، رويدادى آسمانى نيز اتفاق افتاده اما تاريخ آن را ثبت نكرده است».[73] اما واضح است این فقره از سخن سیدمحمد صدر، ناتمام است و از استدلال قوی برخوردار نیست.

البته سوالی که کماکان باقی می‌ماند اینکه: آیا حوادث فوق در زمان شیخ مفید رخ داده است؟ اگر به طور کامل اتفاق نیفتاده، آنگاه احتمال اینکه این حوادث مرتبط به رخدادهای قبل ظهور در ایران و عراق و مشتمل بر اخبار غیبی باشد، مطرح خواهد شد.

از نظرگاه علمی، دیدگاه سوم با تردید جدی روبرو است و البته در نوشتاری جداگانه، ابهامات آن نیز به تفصیل بیان شده است (لینک).[74]

دیدگاه چهارم: حمله ایران و جبهه شیعی به مثلث «غربی، عبری، عربی»

این دیدگاه که شواهد فراوانی نیز در تقویت آن اقامه می‌کنند، از جمله: وقتی در گزاره آتش مشرق، سخن از «فرج آل‌محمد»‏ است یعنی حمله ایرانیان زمینه‌ساز[75] و محور مقاومت شیعی به دشمن و شکست دشمنان امام عصر در جغرافیای ظهور. و البته با تشکیل «خانواده حدیثی» بعد از «مرحله سیوف» چه اتفاقی می‌افتد که دشمن مجبور به پذیرش حق یا حداقل بخشی از حق ایرانیان خواهد شد و عقب‌نشینی می‌کند؟ جز اینکه پیروزی‌های برای جبهه شیعه و ایرانیان حاصل شده است که دشمن مجبور به پذیرش حق ایرانیان خواهد شد.

بنابراین آتش مشرق بر مواضع دشمن، شباهت عجیبی با مرحله «سُيُوفَهُمْ عَلَى عَوَاتِقِهِم» در گزاره انقلاب ایران قبل از ظهور دارد. زیرا این عبارت تصریح در جنگ ندارد بلکه به نوعی «رویاروی نظامی محدود» را تداعی می‌کند. بویژه اینکه آتش مشرق نیز کمتر از 7 روز است که مقصود جنگ وسیع و گسترده نیست و صرفا تقابل نظامی را می‌رساند و از این جهت باهم «اشتراک محتوایی» دارند.

البته به قرینه، عبارت «قتلاهم شهداء»، طبیعی است در میدان تقابل نظامی با دشمن، برخی مناطق مورد هدف نیز قرار گیرد و خسارت‌های مادی و معنوی تحمیل شود و زمینه‌سازان به مقام رفیع شهادت نائل شوند؛ اما یقینی است، به قرینه عبارت «فَيُقَاتِلُون‏ فَيُنْصَرُون» و نیز عبارت «فَيُعْطَوْنَ مَا سَأَلُوهُ فَلَا يَقْبَلُونَه»، در نهایت این دشمن است که شکست می‌خورد و ضربه نهایی بر مثلث «غربی، عبری، عربی» وارد خواهد شد؛ و محور مقاومت دست برتر نظامی را در معادلات «جغرافیای ظهور» و در مسیر «کربلا تا قدس» خواهد داشت.

سپاه قدس مکتب سلیمانی تا آزادی فلسطین ادامه خواهد داشت

حمله نظامی ایران و جبهه شیعی به دشمن در زمین و دریا

بنابراین واقعه «عمود آتش مشرق»، حادثه صنع بشری و هویت جنگی دارد و به قرینه عمود آتش، حمله به هدف و مکان معین از مواضع دشمن و از جمله رویدادهای قبل از ظهور است، به گونه‌ای که شعله‌های آتش سرخ و زرد (الهردی) به سمت آسمان زبانه می‌کشد (عمود) و بسیار هولناک توصیف شده است (عظیمه) و تا چند شبانه‌روز ادامه خواهد داشت (تطلع لیالی) و بین 3 تا 7 روز ادامه خواهد داشت (ثلاثه او سبعه ایام) و برای تمام مردم جهان، این رخداد جنگی از طریق شبکه‌های تصویری و وسائل ارتباط جمعی و شبکه‌های تلویزیونی قابل مشاهده خواهد بود (یراه اهل الارض کلهم) و به منزله آغاز پیروزی‌های جبهه حق بر علیه باطل در حوادث منتهی به ظهور خواهد شد (قدام القائم بقلیل).

که البته آتش مشرق خود نشانه آغاز تدریجی قحطی و گرسنگی فراگیر در جهان است (سنة‏ الجوع) که باید برای یکسال ذخیره مواد غذایی ومایحتاج مردم توسط حکومت‌ها تامین شود (فليعدّ لأهله طعام سنة).

و بدین‌سان، با فشار دشمن بر جبهه مقاومت شیعی و حمله به منافع یکدیگر، سرانجام ایران زمینه‌ساز ظهور، ضربه نهایی و پیروزمندانه را در «مرحله سیوف»، تحت عنوان عملیات «آتش مشرق» بر هدف مشخص از مواضع دشمن در زمین و دریا، فرود خواهد آورد.

و دشمن شکست خورده، مجبور به پذیرش بخشی از خواسته‌های ایرانیان خواهد شد (فیعطونه ماسالوه) لکن ایرانیان به دلیل قرب ظهور (قدام القائم بقلیل) و نیز تغییر معادلات جهانی همچون اختلاف و قتل بین غربی‌ها (هرج الروم) نمی‌پذیرنند (فلا یقبلونه) بلکه مهیای فتح عظیم و پیروزی نهایی بر دشمن (مارقۀ الروم و اسرائیل) در مرزهای فلسطین در آستانه ظهور خواهند شد (فیقوموا) و در نهایت پرچم انقلاب و تمام امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری انقلاب خویش را به حضرت صاحب الامر امام مهدی خواهند سپرد (فلا یدفعونها الا الی صاحبکم).

اعتبارسنجی «محتوایی» آتش مشرق قبل ظهور

3-7 شبانه‌روز: تقابل نظامی و جنگ محدود

مدت آتش مشرق حداقل سه روز، اما از هفت روز بیشتر نخواهد شد؛ و نیز احتمال دارد نشانه‌ای برای تبادل آتش و ضربات متقابل بین طرفین در مدت کوتاه باشد و نشانگر این است آتش مشرق منجر به «جنگ فراگیر» نخواهد شد. اما در عین حال، پرده از رازی مهم برمی‌دارد: ضربات و آتش حمله چنان غافلگیرانه خواهد بود که به چند روز نرسیده، نتایج سریع و خیره‌کننده برای یکی از طرفین حاصل خواهد شد. و با تشکیل «خانواده حدیثی» و به قرینه «مرحله سیوف» که بعد از آن دشمن مجبور به پذیرش خواسته‌ها خواهد شد، نشان می‌دهد، هرچند یین ایران ودشمنان، تقابل نظامی رخ خواهد داد اما ضربات محور مقاومت شیعی بر علیه دشمنان، قوی‌تر و کوبنده‌تر خواهد بود.

عمود آتش، اشاره به حادثه و مکان معین دارد

در فرض وحدت محتوایی گزارش شیعه با اهل سنت، نار مشرق به وصف «عمود آتش» توصیف شده است.

عمود در لغت یعنی آنچه از زمین به آسمان است و نه آنچه در آسمان به صورت عمودی ظاهر می‎شود و این دیدگاه پدیده فلکی و نجومی بودن آتش مشرق را تضعیف می‌کند. و اصولا در تراث مهدوی، تعبیر «نار» بیشتر برای فتنه‌ها و جنگ استعمال شده است.

ضمن اینکه، تعبیر «عمود آتش»، اشاره به هدف‌گیری و ضربه نظامی به مواضعی دارد که بعد از آن، ستونی از آتش در آن مکان شعله‌ور خواهد شد و آتش به شکل عمودی به آسمان، زبانه خواهد کشید. و تعبیر «عظیم» برای آتش، نیز دلالت بر اشتعال و آتش گرفتن هدفی بزرگ در زمین و دریا دارد که موجب چنین آتش‌سوزی بزرگ و هولناک در مناطق پیرامونی جغرافیای ظهور خواهد شد.

آیا عمود آتش مشرق، اشاره به حمله اتمی دارد؟

البته حمله به تاسیسات هسته‌ای، منتفی است زیرا از نظر علمی، اولا آتش حمله اتمی برای چند روز ادامه پیدا نمی‌کند[76] و ثانیا به شکل عمودی نیست؛ ضمن اینکه رنگ آتش حاصل از حمله اتمی و مشابه آن، سفید و خاکستری است در حالیکه آتش مشرق به رنگ سرخ زعفرانی گزارش شده است.

انفجار اتمی

البته هرگونه حمله اتمی، شعله‌های جنگ جهانی را شعله‌ور خواهد کرد. در حالیکه مطابق کدهای حدیثی، منطقه خاورمیانه جزو مناطق اصلی شرارت‌های جنگ جهانی نیست بلکه تمدن غرب (هرج الروم) و غیرمسلمانان درگیر جنگ جهانی قبل ظهور خواهند بود. شیعیان و مسلمانان خاورمیانه در مثلث «کوفه، مکه و قدس» به دلایلی که ذکر گردید، از شعله‌های جنگ جهانی نسبتا به دور هستند[77] و کمتر آسیب می‌ببینند.[78]

و اگر فرض بر این است که سخن از حمله به تاسیسات اتمی است، طبق کدهای حدیثی، این قوم مشرقی (ایرانیان زمینه‌ساز) هستند که بر دشمن پیروز می‌شوند[79]؛ بنابراین جبهه پیروز و فاتح میدان درگیری نظامی (جبهه مقاومت شیعی)، امکان ندارد مورد حمله اتمی واقع شود و در عین حال، پیروز نهایی میدان جنگ نیز باشد.

توازن رعب و موازنه وحشت

ضمن اینکه به دلیل «توازن رعب» هرگونه حمله اتمی به ایران، موجب زوال و نابودی زودتر از موعد رژیم اسرائیل خواهد شد. از اینرو به قیمت حفظ یهودیان اسرائیل که به خیال باطل خویش، بتوانند مبعد سلیمان را رونمایی کنند-که شرط اساسی بازگشت مسیح از دیدگاه صهیونیست مسیحی است[80]- اتاق فکرهای طراح جنگ، از هرگونه حمله اتمی بر علیه شیعه خودداری خواهند کرد. اما از جبهه باطل در هنگام غرق شدن، هر احتمالی غیرمعقولی وجود دارد بویژه اگر پشت صحنه با اعتقاد مذهبی نیز آغشته شود.